لنف ادم و افزایش وزن

آیا میدانستید لنف ادم و چاقی، رابطه مستقیم با یگدیگر دارند؟ درواقع یکی از عوامل خطرساز لَنف اِدِم افزایش وزن یا چاقی است؛ پس از درمان سرطان پستان، زنان به دلیل درمان‌های ضد سرطان، کم‌تحرکی و تغییر عادات غذایی مستعد افزایش وزن می‌شوند. این امر می‌تواند باعث انسداد عروق لنفاوی و جلوگیری از برگشت لنف شود. از سوی دیگر تجمع مایع لنف نیز ممکن است منجر به تشکیل و انباشت چربی شود! از این رو، بیمارانی که به لنف ادم خفیف مبتلا می‌شوند، توصیه می‌شود هرچه سریعتر درمان لنف ادم را آغاز کنند تا از پیشرفت بیماری و ایجاد چربی‌های اضافه، جلوگیری شود.

البته هر افزایش حجمی در بدن، نشان دهنده لنف ادم نیست! بسیاری از افراد که با افزایش حجم اندام‌های خود مواجه می‌شوند، از این تغییر ناخشنود بوده و نگران ابتلا به لنف ادم هستند؛ این نگرانی گاه منجر به مراجعات پزشکی با تصور ابتلا به لنف ادم می‌شود. هدف این مقاله نیز، بررسی دقیق تفاوت‌های بین چاقی و لنف ادم است؛ با درک این تفاوت‌ها، می‌توانیم از نگرانی‌های بی‌مورد جلوگیری کرده و در عین حال، نکات مهم برای حفظ سلامتی را رعایت کنیم.

ارتباط لنف ادم و افزایش وزن

ارتباط لنف ادم و چاقی به این صورت است که سیستم لنفاوی تا مدتی می‌تواند تحت فشار ناشی از افزایش وزن به خوبی کار کند؛ اما زمانی فرا می‌رسد که سیستم لنفاوی دیگر قادر به تحمل این فشار نیست و تجمع مایع لنف موجب بروز علائم لنف ادم می‌شود. لنف ادم خود باعث افزایش بافت چربی و وزن فرد می‌شود.

بنابراین لنف ادم و اضافه وزن یک ارتباط دوطرفه دارند؛ به عبارت دیگر، با افزایش وزن، لنف ادم ناشی از چاقی رخ می‌دهد و خودِ لنف ادم باعث افزایش وزن و تولید بافت چربی می‌شود. لنف ادم پیشرفته باعث تجمع بافت چربی در ناحیه درگیر می‌شود. در برخی موارد، علاوه بر افزایش تولید بافت چربی، فیبروز (التهاب مزمن) نیز به این تظاهر افزوده می‌شود. در مورد این موضوع که آیا لنف ادم در مراحل ابتدایی هم چنین عوارضی دارد یا خیر، هنوز پاسخ دقیقی پیدا نشده است.

به گفته اکثر متخصصان از جمله دکتر شهپر حقیقت متخصص لنفولوژیست و عضو هیئت جهاد دانشگاهی: “لنف‌ادم اگر به موقع درمان نشود، می‌تواند به عاملی برای چاقی تبدیل شود؛ چرا که تجمع مایع لنف در بافت‌ها، متابولیسم بدن را مختل کرده و زمینه‌ساز تجمع چربی می‌شود. بهترین راهکار برای پیشگیری از این وضعیت، تشخیص زودهنگام لنف ادم و آغاز درمان در مراحل اولیه است.”

ویدئو ارتباط لنف ادم و افزایش وزن

علت لنف ادم ناشی از اضافه وزن

چاقی، ارتباط نزدیکی با افزایش خطر ابتلا به لنف‌ادم دارد. چربی اضافی نه‌تنها بار مکانیکی بیشتری بر عروق لنفاوی وارد می‌کند و تخلیه‌ی مایع را مختل می‌سازد؛ بلکه التهاب مزمن ناشی از چاقی نیز می‌تواند ساختار و عملکرد جریان لنفاوی را تحت‌تاثیر قرار دهد. مطالعات نشان داده‌اند که افراد با شاخص توده بدنی(BMI) بالاتر از ۳۰، خطر ابتلا به لنف‌ادم پس از عمل‌هایی مانند ماستکتومی را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهند.

در پژوهشی بر روی زنان مبتلا به سرطان سینه، مشاهده شده است که میزان ابتلا به لنف‌ادم تا دو سال پس از جراحی در گروه دارای BMI بالای ۳۰ تقریباً ۸.۹٪ است؛ در حالی که این مقدار در گروه‌هایی با BMI بین ۲۵–۳۰، تنها ۴.۴٪ گزارش شد؛ همچنین چاقی نه‌تنها مخاطره‌ساز در ابتدای درمان است؛ بلکه نوسانات شدید وزن بعد از جراحی نیز می‌تواند خطر را افزایش دهد.

علاوه بر این، چاقی، منجر به بدتر شدن وضعیت ادم مزمنِ اندام‌های تحتانی می‌شود؛ در مطالعه‌ای با بیش از ۷۳۰۰ بیمار، افراد با چاقی شدید(Class III) سه برابر بیشتر از افراد با وزن نرمال، به مرحله پیشرفته ادم رسیدند و کنترل تورم در این افراد دشوارتر شد. این مطالعه، به وضوح، بیانگر ارتباط لنف ادم و چاقی است.  ^{The impact of obesity on chronic oedema}

تفاوت چاقی، لیپوادم و لنف ادم

چاقی و لنف ادم اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند، اما تفاوت‌های مهمی بین این دو وجود دارد. وقتی لنف ادم ایجاد می‌شود، معمولاً در یک اندام یا حداکثر دو اندام رخ می‌دهد و به صورت مقطعی و پیشرونده افزایش می‌یابد. در مقابل، افرادی که دچار چاقی هستند، معمولاً از یک زمان مشخص به بعد شاهد بزرگ شدن تمام اندام‌های بدن خود هستند. در این حالت، تجمع چربی به وضوح قابل مشاهده است و اغلب سابقه چاقی در خانواده نیز وجود دارد. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که این افزایش حجم، ناشی از چاقی است و نه لنف ادم.

به عنوان یک متخصص لنفولوژی، اخیراً بیمارانی را معاینه کرده‌ام که با نگرانی از تورم غدد لنفاوی گردن مراجعه می‌کنند؛ در یکی از موارد، پس از معاینات دقیق، مشخص شد که تورم بیمار ناشی از تجمع چربی به دلیل چاقی بود، نه اختلال لنفاوی! این مثال نشان می‌دهد که گاهی علائم ظاهری می‌توانند گمراه‌کننده باشند. در چنین مواردی، تمایز بین تورم ناشی از چاقی و لنف‌ادم اهمیت دارد. توصیه‌های مدیریت وزن ارائه شد و تأکید بر مراجعه به متخصص برای تشخیص صحیح شد.

تفاوت لیپوادم با لنف ادم

اگر در تشخیص بین لنف ادم و لیپوادم تردید وجود داشته باشد، یک روش ساده برای تمایز این دو وجود دارد. می‌توان ناحیه‌ای از قسمت افزایش حجم یافته را با دست به مدت حدود یک دقیقه فشار داد و سپس انگشت را برداشت و نتیجه را مشاهده کرد. اگر بافت به حالت عادی برگشت، احتمالاً افزایش حجم ناشی از لیپوادم و چربی است. اما اگر جای انگشت باقی بماند، نشان‌دهنده وجود ادم و ورم است. البته تشخیص قطعی اینکه آیا این ورم لنف ادم است یا خیر، باید توسط پزشک لنفولوژیست تعیین شود.

نکته قابل توجه این است که اگر فردی دچار چاقی یا لیپوادم باشد، درمان‌های رایج لنف ادم مانند بانداژ و ماساژ برای او چندان مؤثر نخواهد بود. در این موارد، فرد باید به دنبال کاهش وزن، رعایت رژیم غذایی صحیح، انجام فعالیت بدنی مناسب و به ویژه پوشیدن جوراب‌های کشی محکم باشد. این اقدامات برای افراد مبتلا به چاقی یا لیپوادم بسیار ضروری است.

نکته مهم دیگری که باید به آن توجه کرد این است که وقتی به فردی گفته می‌شود که لنف ادم ندارد، نباید تصور کند که نیازی به مراقبت و رعایت نکات بهداشتی ندارد. این یک اشتباه بزرگ است. چاقی باید جدی گرفته شود و هر چه زودتر کنترل شود، زیرا تجمع چربی می‌تواند مسیرهای لنفاوی را مسدود کند.

این انسداد می‌تواند منجر به تجمع مایع لنفی در اندام‌ها شود و متأسفانه باعث ایجاد لیپولنفدما شود. لیپولنفدما ترکیبی از چاقی و تجمع مایع لنفاوی است که نیاز به درمان جدی و اصولی سیستم لنفاوی دارد. بنابراین، حتی اگر تشخیص اولیه لنف ادم نباشد، کنترل وزن و رعایت اصول سلامتی برای پیشگیری از مشکلات جدی‌تر در آینده بسیار مهم است.

نشانه های لنف ادم ناشی از اضافه وزن

اگر سیستم لنفاوی قادر به تخلیه مناسب مایع لنف از بافت‌های بدن نباشد و لنف‌ادم ایجاد شود، یکی از علائم اولیه آن، تورم در ناحیه تحت تاثیر خواهد بود نه کل بدن! با این حال، علائم دیگری نیز ممکن است ظاهر شوند، که ‌شایع‌ترین آنها به شرح زیر است:

• ناتوانی نسبی سیستم لنفاوی در مقابله با عفونت‌ها و کاهش توانایی بدن در بهبود آن‌ها
• اختلال در جذب و انتقال چربی از دستگاه گوارش به جریان خون
• عفونت‌های مکرر در ناحیه آسیب‌دیده
• تورم و التهاب در ناحیه‌ای از بدن که تحت تأثیر لنف‌ادم قرار گرفته، مانند ساق پا، دست، پستان یا شانه
• تغییر در بافت پوست، از جمله سفت شدن یا کشیدگی که معمولاً با احساس سنگینی و قرمزی همراه است
• کاهش دامنه حرکتی به دلیل کاهش انعطاف‌پذیری مفاصل اطراف محل لنف‌ادم
• ناراحتی یا درد در ناحیه مبتلا به لنف‌ادم، که می‌تواند به شکل درد مبهم، گزگز یا بی‌حسی احساس شود.
• فشار ناخوشایند از جانب زیورآلات یا ساعت مچی، که به دلیل تورم، تنگ‌تر از حالت عادی به نظر می‌رسند.

موقعیت بروز این علائم به شدت تحت تأثیر علت لنف‌ادم قرار دارد. برای مثال، لنف‌ادم پا ممکن است به دنبال رادیوتراپی ضایعات سرطانی در ناحیه لگن یا شکم ایجاد شود. درمان تومورهای مغزی می‌تواند علائم لنف‌ادم را در سر، صورت یا گردن ظاهر کند. همچنین لنف‌ادم ناشی از درمان سرطان پستان معمولاً در دست‌ها بروز می‌کند.

مراقبت از عضو دارای لنف ادم در افراد چاق

مدیریت لنف ادم و اضافه وزن نیازمند مراقبت‌های ویژه‌ای است. افراد چاق باید از پوست و اندام مبتلا به لنف ادم به‌دقت محافظت کنند تا از عفونت‌هایی مانند سلولیت جلوگیری شود. این مراقبت‌ها شامل موارد زیر است:

• مراقبت های پوستی؛ پوست ناحیه متورم باید تمیز و مرطوب نگه داشته شود. استفاده از مرطوب‌کننده‌های بدون عطر و اجتناب از زخم یا خراشیدگی ضروری است.
• نقش جوراب و آستین کشی؛ جوراب‌ها و آستین‌های فشاری با بهبود جریان لنفاوی، تورم را کاهش می‌دهند. برای افراد دارای لنف ادم و چاقی، انتخاب جوراب با فشار مناسب (20-30 mmHg) حیاتی است.

نقش اختلال لنفاوی در افزایش وزن؛ یافته‌های جدید پژوهشی

طبق پژوهش‌های معتبر پزشکی منتشر شده در مجله International Journal of Obesity، اختلال در تخلیه و گردش لنف می‌تواند منجر به ناهنجاری‌های سوخت و ساز چربی بدن شود؛ این اختلال زمانی رخ می‌دهد که هنوز لنف ادم به حدی نرسیده که باعث تورم شود. نتایج پژوهشی درباره لنف ادم و افزایش وزن در دو گروه از زنان در حدود سن یائسگی نشان داد: گروه نخست گردش لنف طبیعی داشتند و گروه دوم دچار اختلال بودند. میزان چربی بدن هر دو گروه مشابه بود و هیچ‌کدام سابقه سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی، چاقی یا مشکلات سوخت و ساز نداشتند.

در ابتدای تحقیق، افراد گروه دوم هیچ علامتی از لنف ادم نداشتند؛ پس از تزریق آدرنالین، هر دو گروه به لحاظ سوخت و ساز چربی مقایسه شدند. گروه دوم که گردش لنف آن‌ها مختل بود، شاخص چربی سوزی کمتری داشتند. این پژوهش نشان داد اختلال در گردش لنف ممکن است عامل مهمی در مقاومت چربی‌ها در برابر سوختن باشد. این اختلال که در زنان یائسه شایع است، می‌تواند توجیه‌کننده افزایش وزن در این گروه باشد؛ پژوهشگران فرض کردند که هر عضوی از بدن که گردش لنف در آن با کندی صورت می‌گیرد، در برابر سوختن چربی مقاوم‌تر است و با وجود کاهش وزن، سایز خود را حفظ می‌کند.^{torontophysiotherapy}

درمان و بهبود  لنف ادم در افراد دارای اضافه وزن

درمان لنف ادم و افزایش وزن شامل رویکردهای چندجانبه است که بر کاهش تورم و بهبود سلامت کلی تمرکز دارند. این روش‌ها عبارت‌اند از:

• کاهش وزن؛ کاهش وزن از طریق رژیم غذایی متعادل و ورزش می‌تواند فشار بر سیستم لنفاوی را کم کند. مطالعات نشان می‌دهند کاهش 5-10 درصد وزن بدن می‌تواند علائم لنف ادم را بهبود بخشد.
• رژیم غذایی خاصی برای لنف‌ادم؛ رژیم کم‌نمک و غنی از فیبر، التهاب را کاهش می‌دهد. برای مثال، مصرف سبزیجات برگ‌دار و میوه‌های کم‌قند به بیماران توصیه می‌شود.
• ورزش مناسب برای کاهش ورم لنفاوی؛ ورزش‌هایی مانند شنا یا پیاده‌روی ملایم جریان لنفاوی را بهبود می‌بخشند. برنامه ورزشی باید تحت نظر فیزیوتراپیست طراحی شود.

درمان لنف ادم ناشی از اضافه وزن

کاهش تخلیه لنف، وضعیت مایع بینابینی (مایع خارج سلولی یا مایع بین بافتی) را تحت تاثیر قرار می دهد؛ این امر باعث افزایش مقاومت بافت چربی منطقه در برابر سوختن و تبدیل به انرژی می گردد. این تاثیر منفی لنف ادم در زمانی آغاز می شود که هنوز هیچ ورمی وجود ندارد! مقاوم شدن چربی ها به سوختن شاید نخستین نشانه کاهش سوخت و ساز بدن و اختلال در گردش لنف باشد، و در واقع از این زمان افزایش وزن شروع می شود.

قضیه به این جا ختم نمی شود! افراد درگیر با لنف ادم به دلیل گردش ضعیف تر لنف در پاها، مقدار بیشتری بافت چربی در نیم تنه پایینی خود خواهند داشت؛ کاهش جریان لنف و جریان خون در رگ های ظریف این منطقه نیز عامل تشدید کننده ی افزایش چربی بافت است.

مهمترین راهکار برای رفع این مشکل، افزایش متابولیسم بدن و حفظ وزن ایده آل با انجام مشاوره های تخصصی تغذیه و دریافت یک رژیم غذایی مناسب است. اگر فرد هنوز به مرحله چاقی نرسیده باشد و فقط درگیر اضافه وزن باشد، کاهش وزن می تواند جلوی پیشرفت بیشتر لنف ادم را بگیرد؛ درواقع، اگر فرد مقداری از وزن خود را کم کند، فشار روی عروق لنفاوی برداشته، و چرخه معیوب لنف ادم و افزایش وزن شکسته می شود.

یکی دیگر از راه های رفع این چربی های مقاوم، انجام ماساژهای لنفاوی است؛ ماساژ به صورت مکانیکی گردش خون و لنف در نواحی مربوطه را افزایش می دهد. این افزایش گردش خون و لنف باعث کاهش مقاومت بافت چربی این نواحی در برابر سوختن و تبدیل به انرژی می گردد. راهکار سوم افزایش فعالیت بدنی و کمک به افزایش متابولیسم بدن بوده، که لازم است زیر نظر متخصصین مربوطه و با روش اصولی انجام شود، تا به عضو در معرض خطر لنف ادم آسیب وارد نشود.

در نهایت بهتر است، در بیماران با ادم های خفیف، درمانهای مربوطه هر چه زودتر در یک کلینیک لنف ادم شروع شود، تا با کاهش تجمع مایع لنف، از تکثیر و تولید بیش از حد سلولهای چربی در بافت جلوگیری شود. با توجه به این که علاج قطعی برای لنف ادم وجود ندارد، اقداماتی مانندمراقبت کامل از پوست ناحیه دچار لنف ادم، استفاده از باندهای چندلایه، و فیزیوتراپی و ورزش های بازتوانی می توانند در کنترل لنف ادم موثر باشند.

داروها و درمان‌های غیر جراحی برای کاهش ورم گلو و گردن

لنف ادم و اضافه وزن در ناحیه گلو و گردن، می‌تواند با روش‌های غیرجراحی مدیریت شود. داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی(مانند ایبوپروفن) و دیورتیک‌ها(که به نام قرص آب نیز شناخته می‌شوند؛ به افزایش میزان ادرار و دفع آب اضافی و نمک از بدن کمک می‌کند) گاهی برای کاهش تورم تجویز می‌شوند؛ اما اثربخشی آن‌ها محدود است. درمان احتقان‌زدایی ترکیبی(CDT) شامل ماساژ لنفاوی دستی، بانداژ و ورزش، موثرترین روش غیرجراحی است.

از منظر روانپزشکی، لنف ادم و چاقی می‌توانند باعث کاهش اعتمادبه‌نفس و افسردگی شوند. تکنیک‌های ذهن‌آگاهی و مشاوره روانشناختی می‌توانند به بیماران کمک کنند تا با چالش‌های عاطفی این بیماری کنار بیایند؛ برای مثال تمرین تنفس عمیق روزانه می‌تواند اضطراب مرتبط با ظاهر اندام متورم را کاهش دهد.

طبق مطالعه‌ای در Journal of Clinical Oncology، زنانی با BMI بالای ۳۰، تا ۳ برابر بیشتر در معرض لنف‌ادم پس از درمان سرطان پستان قرار دارند؛ چاقی مفرط (BMI>40) ریسک ابتلا به این بیماری را تا ۶۰٪ افزایش می‌دهد.^{Lymphoedema After Breast Cancer Treatment is Associated With Higher Body}

سخن پایانی از دکتر شهپر حقیقت

در نهایت، نکته بسیار مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که افرادی که با افزایش حجم بدن و چاقی مواجه هستند، باید این وضعیت را به طور جدی کنترل کنند. این اقدام نه تنها برای حفظ سلامت عمومی ضروری است، بلکه می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر مانند لنف ادم جلوگیری کند. پیشگیری در این زمینه بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند از پیشرفت وضعیت به سمت شرایط پیچیده‌تر جلوگیری کند.

از سوی دیگر، اگر پزشک احتمال تشخیص لنف ادم را مطرح کرد، بسیار مهم است که بیمار تحت نظر یک لنفولوژیست قرار گیرد تا با بررسی دقیق و جامع وضعیت بیمار، بهترین روش درمانی را تعیین کند. درمان مناسب و به موقع لنف ادم می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را به طور قابل توجهی بهبود بخشد و از عوارض احتمالی این بیماری پیشگیری کند.

دکتر شهپر حقیقت، پزشک، MPH، PhDو لنفولوژیست و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سرطان پستان جهاد دانشگاهی،  آماده پذیرش و درمان بیماران مبتلا به لنف ادم و افزایش وزن ناشی از آن در کلینیک فیزیوتراپی و لنفوتراپی پویا در تهران هستند.