یکی از عوامل خطرساز لَنف اِدِم افزایش وزن یا چاقی است؛ به طور معمول، خانم ها بعد از درمان سرطان پستان به سبب عواملی همچون درمان های ضد سرطان دریافتی، کم تحرکی و تغیی عادات غذایی، مستعد افزایش وزن هستند. متاسفانه باید خاطر نشان کرد که افزایش وزن و تولید بافت چربی، می تواند باعث انسداد مسیر عروق لنفاوی شود و از برگشت لنف جلوگیری کند.
از سوی دیگر، مایع لنف این ویژگی را دارد که تجمع آن در فضای بین بافتی می‌تواند منجر به تشکیل و انباشت چربی شود؛ از این رو، به بیمارانی که به لنف‌ادم خفیف مبتلا می‌شوند، توصیه می‌گردد که هرچه سریع‌تر درمان را آغاز کنند تا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود. درمان لنف‌ادم در مراحل اولیه با کاهش تجمع مایع لنف در محیط بین بافتی، خطر ایجاد چربی‌های اضافه را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.
در این مقاله به تفصیل به بررسی ارتباط بین لنف ادم و افزایش وزن پرداخته خواهد شد.
به گفته اکثر متخصصان از جمله دکتر شهپر حقیقت متخصص لنفولوژیست و عضو هیئت جهاد دانشگاهی: “لنف‌ادم اگر به موقع درمان نشود، می‌تواند به عاملی برای چاقی تبدیل شود؛ چرا که تجمع مایع لنف در بافت‌ها، متابولیسم بدن را مختل کرده و زمینه‌ساز تجمع چربی می‌شود. بهترین راهکار برای پیشگیری از این وضعیت، تشخیص زودهنگام و آغاز درمان لنف‌ادم در مراحل اولیه است.”
علائم و نشانه های لنف ادم و افزایش وزن
اگر سیستم لنفاوی قادر به تخلیه مناسب مایع لنف از بافت‌های بدن نباشد و لنف‌ادم ایجاد شود، یکی از علائم اولیه آن تورم در ناحیه تحت تاثیر خواهد بود؛ با این حال، علائم دیگری نیز ممکن است ظاهر شوند، از جمله:
- ناتوانی نسبی سیستم لنفاوی در مقابله با عفونت‌ها و کاهش توانایی بدن در بهبود آنها
- اختلال در جذب و انتقال چربی از دستگاه گوارش به جریان خون
در ادامه به برخی از نشانه‌های رایج لنف‌ادم اشاره شده است:
- عفونت‌های مکرر در ناحیه آسیب‌دیده
- تورم و التهاب در ناحیه‌ای از بدن که تحت تأثیر لنف‌ادم قرار گرفته، مانند ساق پا، دست، پستان یا شانه
- تغییر در بافت پوست، از جمله سفت شدن یا کشیدگی که معمولاً با احساس سنگینی و قرمزی همراه است
- کاهش دامنه حرکتی به دلیل کاهش انعطاف‌پذیری مفاصل اطراف محل لنف‌ادم
- ناراحتی یا درد در ناحیه مبتلا به لنف‌ادم، که می‌تواند به شکل درد مبهم، گزگز یا بی‌حسی احساس شود.
- فشار ناخوشایند از جانب زیورآلات یا ساعت مچی، که به دلیل تورم، تنگ‌تر از حالت عادی به نظر می‌رسند.
موقعیت بروز این علائم به شدت تحت تأثیر علت لنف‌ادم قرار دارد. برای مثال، لنف‌ادم پا ممکن است به دنبال رادیوتراپی ضایعات سرطانی در ناحیه لگن یا شکم ایجاد شود. درمان تومورهای مغزی می‌تواند علائم لنف‌ادم را در سر، صورت یا گردن ظاهر کند. همچنین لنف‌ادم ناشی از درمان سرطان پستان معمولاً در دست‌ها بروز می‌کند.
علل لنف ادم
لنف ادم را می توان بر پایه علت بروز آن طبقه بندی کرد.
لنف ادم اولیه
لنف ادم اولیه به دلیل وقوع برخی جهش های ژنتیکی پدیدار می گردد. در لنف ادم اولیه به دلیل این جهش های ژنتیکی، اختلالاتی در توسعه عروق لنفاوی حادث می شود. در نتیجه این اختلال، امکان تخلیه درست مایع لنف در برخی از نقاط بدن از بین می رود.
لنف ادم ثانویه
اگر لنف ادم به دلیل یک بیماری یا شرایط خاصی به وجود بیاید، به آن لنف ادم ثانویه گفته می شود. مهم ترین عللی که باعث ایجاد لنف ادم ثانویه می شوند، به شرح زیر هستند:
سرطان و درمانهای آن
جراحی سرطان و رادیوتراپی ( پرتودرمانی) سرطان، هر دو می توانند باعث بروز لنف ادم شوند. برخی از انواع سرطان از طریق عروق لنفاوی در بدن گسترش می یابند.
پزشک معالج ممکن است برای جلوگیری از پخش شدن سرطان در بدن، برخی از غدد لنفاوی را با روش جراحی از بدن بیرون بیاورد. این عمل جراحی، به دستگاه لنفاوی بدن بیمار آسیب وارد می کند. در نتیجه، لنف ادم به وجود می آید.
رادیوتراپی هم همین کار را می کند. در طی پرتودرمانی برای درمان سرطان، از اشعه های قوی برای نابود کردن سلول های سرطانی، استفاده می شود. گاهی این اشعه ها به عروق لنفاوی به خصوص رگ های لنفی نزدیک توده سرطانی، هم آسیب می زنند. بنابراین احتمال وقوع لنف ادم در بیماران تحت رادیوتراپی هم زیاد است.
بیماری های قلبی عروقی
اگر در قلب یا رگ های بدن (عروق) بیماری یا شرایط ناگواری به وجود بیاید، گردش خون تحت تاثیر منفی آن قرار می گیرد. چنین مشکلاتی در گردش خون می تواند باعث افزایش احتمال لنف ادم شود. برخی از بیماری های عروقی که احتمال بروز لنف ادم را زیاد می کنند، عبارتند از:
واریس رگ ها
تشکیل لخته در وریدهای عمقی
زخم های ناشی از نارسایی وریدی روی ساق پا
لنف ادم ناشی از چاقی
تاثیر چاقی در لنف ادم امری مشخص است. بافت چربی یک بافت بی فایده نیست. بافت چربی تا حدودی بدن را در برابر سرمای محیط حفاظت می کند. همچنین بافت چربی در سوخت و ساز بدن و تولید انرژی نقش مهمی را بر عهده دارد.
با وجود این فواید، ازدیاد بافت چربی بر روی بدن تاثیر بدی می گذارد.
افزایش بافت چربی می تواند فشار زیادی به رگ های بدن وارد کند. در نتیجه، گردش لنف در سیستم لنفاوی با دشواری انجام می شود. در این شرایط، سیستم لنفاوی برای تخلیه کامل لنف تحت فشار قرار می گیرد. اگر لنف قسمتی از بدن به طور کامل تخلیه نشود، باعث بروز التهاب و تورم لنفاوی می گردد.
ارتباط لنف ادم و چاقی
ارتباط لنف ادم و چاقی به این صورت است که سیستم لنفاوی تا مدتی می تواند تحت این فشار، همچنان به خوبی کار خود را به انجام برساند. با وجود این، زمانی فرا می رسد که سیستم لنفاوی دیگر قادر به تحمل این فشار نیست و تجمع مایع لنف موجب لنف ادم می شود. آن وقت خود لنف ادم باعث افزایش بافت چربی و وزن فرد می شود.
بنابراین مشاهده می شود که لنف ادم و اضافه وزن یک ارتباط دوطرفه دارند. به عبارت دیگر، با افزایش وزن لنف ادم ناشی از چاقی رخ می دهد. همچنین، خودِ لنف ادم باعث افزایش وزن و ازدیاد تولید بافت چربی در بدن فرد می شود
.
لنف ادم پیشرفته باعث تجمع بافت چربی در ناحیه درگیر می شود. در برخی از موارد، بجز افزایش تولید بافت چربی، فیبروز (التهاب مزمن) هم به این تظاهر افزوده می شود. در مورد این که آیا لنف ادم در مراحل ابتدایی هم چنین عوارضی دارد، هنوز پاسخ دقیقی داده نشده است.
به هر حال، طبق پژوهش های مهتبر پزشکی که در مجله International Journal of Obesity منتشر شده، هر گونه اختلال در تخلیه لنف و گردش لنف می تواند باعث بروز ناهنجاری هایی در سوخت و ساز چربی بدن گردد.
جالب است بدانید که این اختلال زمانی رخ می دهد که هنوز لنف ادم به حدی نرسیده که باعث ایجاد تورم شود.
نتایج یک پژوهش مهم درباره لنف ادم و افزایش وزن در مراحل ابتدایی
پژوهش در دو گروه از زنانی که در حدود سن یائسگی بودند، انجام شد. گروه نخست از گردش طبیعی و بی نقص لنف برخوردار بود. گروه دوم به لحاظ گردش لنف دچار اختلال بود. گردش لنفاوی این دو گروه با تست لنفوسینتی گرافی بررسی شده بود.
میزان چربی بدن افراد در هر دو گروه مشابه بود. هیچ کدام از افرادی که در این پژوهش شرکت کرده بودند سابقه سرطان، دیابت، بیماری های قلبی عروقی، چاقی یا مشکلات سوخت و ساز بدن نداشتند.
در ابتدای تحقیق، افراد گروه دوم هیچ علامتی از لنف ادم نداشتند و اندازه بخش های مختلف پای آنها مشابه گروه نخست بود. به عبارت دیگر، کسانی در گروه دوم بودند که در مراحل ابتدایی لنف ادم قرار داشتند و مبتلایان به لنف ادم متوسط و پیشرفته در این پژوهش حضور نداشتند.
پس از یک مداخله پزشکی (تزریق آدرنالین)، هر دو گروه به لحاظ سوخت و ساز چربی مورد مقایسه قرار گرفتند. گروه دوم که گردش لنف آنها دچار اختلال مختصری بود، شاخص چربی سوزی کمتری نسبت به گروه نخست داشتند.
به عبارت دیگر، در بدن کسانی که مشکلی در سیستم لنفاوی داشتند، ذخایر چربی نسبتا مقاوم تر هستند و به دشواری در روندهای چربی سوزی وارد می شوند. برعکس، چربی موجود در بدن گروه نخست (سالم) به راحتی با تحریک وارد شده به چرخه چربی سوزی وارد می شد و در برابر چربی سوزی مقاومتی نشان نمی داد.
این پژوهش ارتباط لنف ادم و افزایش وزن را بیشتر از پیش مشخص کرد. این تحقیق نشان داد اختلال در گردش لنف ممکن است عامل مهمی در مقاومت بافت چربی در برابر سوختن و تبدیل شدن به انرژی باشد. اختلال گردش لنف که در زنان در حدود سنین یائسگی شایع است، می تواند توجیه کننده افزایش وزن در این گروه سنی هم باشد.
پژوهشگران چنین فرضیه ای را مطرح کردند که هر عضوی از بدن که گردش لنف در آن با کندی صورت می پذیرد، در مقابل سوختن چربی مقاوم تر است و با وجود کاهش وزن سایز خود را همچنان حفظ می کند. علت این فرضیه، بیشتر شدن سایز بخش های مختلف پا (اندام تحتانی) در زنان گروه دوم بود.
درمان لنف ادم ناشی از افزایش وزن
کاهش تخلیه لنف، وضعیت مایع بینابینی (مایع خارج سلولی یا مایع بین بافتی) را تحت تاثیر قرار می دهد. این امر باعث افزایش مقاومت بافت چربی منطقه در برابر سوختن و تبدیل به انرژی می گردد. این تاثیر منفی لنف ادم در زمانی آغاز می شود که هنوز هیچ ورمی وجود ندارد.
مقاوم شدن چربی ها به سوختن شاید نخستین نشانه کاهش سوخت و ساز بدن و اختلال در گردش لنف باشد و در واقع از این زمان افزایش وزن شروع می شود.
قضیه به این جا ختم نمی شود. افراد مبتلا لنف ادم به دلیل گردش ضعیف تر لنف در پاها، مقدار بیشتری بافت چربی در نیم تنه پایینی خود دارند. کاهش جریان لنف و جریان خون در رگ های ظریف این منطقه نیز عامل تشدید کننده ی افزایش چربی بافت می باشد.
مهمترین راهکار این مشکل، افزایش متابولیسم بدن و حفظ وزن ایده آل با انجام مشاوره های تخصصی تغذیه و دریافت یک رژیم غذایی مناسب می باشد.
اگر فرد هنوز به مرحله چاقی نرسیده باشد و فقط درگیر اضافه وزن باشد، کاهش وزن می تواند جلوی پیشرفت بیشتر لنف ادم را بگیرد. اگر فرد مقداری از وزن خود را کم کند، فشار روی عروق لنفاوی برداشته، و چرخه معیوب لنف ادم و افزایش وزن شکسته می شود.
یکی دیگر از راه های رفع این چربی های مقاوم، انجام ماساژهای لنفاوی می باشد. ماساژ به صورت مکانیکی گردش خون و لنف در نواحی مربوطه را افزایش می دهد. این افزایش گردش خون و لنف باعث کاهش مقاومت بافت چربی این نواحی در برابر سوختن و تبدیل به انرژی می گردد.
راهکار سوم افزایش فعالیت بدنی و کمک به افزایش متابولیسم بدن می باشد که لازم است زیر نظر متخصصین مربوطه و با روش اصولی انجام شود تا به عضو در معرض خطر لنف ادم آسیب وارد نشود.
و نهایتا لازم است در بیماران با ادم های خفیف، درمانهای مربوطه هر چه زودتر شروع شود تا با کاهش تجمع مایع لنف، از تکثیر و تولید بیش از حد سلولهای چربی در بافت جلوگیری شود
با توجه به این که علاج قطعی برای لنف ادم وجود ندارد، اقداماتی مانندمراقبت کامل از پوست ناحیه دچار لنف ادم، استفاده از باندهای چندلایه، و فیزیوتراپی و ورزش های بازتوانی می توانند در کنترل لنف ادم موثر باشند.
خانم دکتر شهپر حقیقت، لنفولوژیست و اپیدمیولوژیست آماده پذیرش و درمان بیماران مبتلا به لنف ادم و افزایش وزن ناشی از آن در کلینیک فیزیوتراپی و لنفوتراپی پویا در تهران هستند.
در بیماران مبتلا به لنف ادم، تجمع مایع لنف باعث ایجاد تورم شده و فشار غیرطبیعی به عضلات و مفاصل تحمیل می کند؛ لذا یکی از مشکلات رایجی که در اکثر بیماران مبتلا به لنف ادم مشاهده می شود، اختلالات اسکلتی-عضلانی است. این نوع اختلالات ممکن است به مرور زمان شدت بیشتری پیدا کرده و منجر به ایجاد ناراحتی های حرکتی در فرد شوند. از این رو، لازم است در طول روند درمان بیماری لنف ادم، مشکلات ناشی از اختلالات عضلانی-اسکلتی نیز درمان گردند. این درمان به واسطه فیزیوتراپی در لنف ادم صورت میگیرد که به شما پیشنهاد میکنیم حتما این مقاله را مطالعه بفرمایین.
منبع ها:
cphealth
torontophysiotherapy
