لنف ادم و افزایش وزن

آیا میدانستید لنف ادم و چاقی، رابطه مستقیم با یگدیگر دارند؟ درواقع یکی از عوامل خطرساز لَنف اِدِم افزایش وزن یا چاقی است؛ پس از درمان سرطان پستان، زنان به دلیل درمان‌های ضد سرطان، کم‌تحرکی و تغییر عادات غذایی مستعد افزایش وزن می‌شوند. این امر می‌تواند باعث انسداد عروق لنفاوی و جلوگیری از برگشت لنف شود.

از سوی دیگر تجمع مایع لنف نیز ممکن است منجر به تشکیل و انباشت چربی شود! از این رو، بیمارانی که به لنف ادم خفیف مبتلا می‌شوند، توصیه می‌شود هرچه سریعتر درمان لنف ادم را آغاز کنند تا از پیشرفت بیماری و ایجاد چربی‌های اضافه، جلوگیری شود.

البته هر افزایش حجمی در بدن، نشان دهنده لنف ادم نیست! بسیاری از افراد که با افزایش حجم اندام‌های خود مواجه می‌شوند، از این تغییر ناخشنود بوده و نگران ابتلا به لنف ادم هستند؛ این نگرانی گاه منجر به مراجعات پزشکی با تصور ابتلا به لنف ادم می‌شود. هدف این مقاله، بررسی دقیق تفاوت‌های بین چاقی و لنف ادم است. با درک این تفاوت‌ها، می‌توانیم از نگرانی‌های بی‌مورد جلوگیری کرده و در عین حال، نکات مهم برای حفظ سلامتی را رعایت کنیم.

ویدئو ارتباط لنف ادم و افزایش وزن

به گفته اکثر متخصصان از جمله دکتر شهپر حقیقت متخصص لنفولوژیست و عضو هیئت جهاد دانشگاهی: “لنف‌ادم اگر به موقع درمان نشود، می‌تواند به عاملی برای چاقی تبدیل شود؛ چرا که تجمع مایع لنف در بافت‌ها، متابولیسم بدن را مختل کرده و زمینه‌ساز تجمع چربی می‌شود. بهترین راهکار برای پیشگیری از این وضعیت، تشخیص زودهنگام لنف ادم و آغاز درمان در مراحل اولیه است.”

تفاوت چاقی، لیپوادم و لنف ادم

چاقی و لنف ادم اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند، اما تفاوت‌های مهمی بین این دو وجود دارد. وقتی لنف ادم ایجاد می‌شود، معمولاً در یک اندام یا حداکثر دو اندام رخ می‌دهد و به صورت مقطعی و پیشرونده افزایش می‌یابد. در مقابل، افرادی که دچار چاقی هستند، معمولاً از یک زمان مشخص به بعد شاهد بزرگ شدن تمام اندام‌های بدن خود هستند. در این حالت، تجمع چربی به وضوح قابل مشاهده است و اغلب سابقه چاقی در خانواده نیز وجود دارد. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که این افزایش حجم، ناشی از چاقی است و نه لنف ادم.

با این حال، باید توجه داشت که لیپوادم نیز، نوعی خاص از چاقی و بزرگ شدن در نواحی خاص بدن است. در لیپودم، معمولاً پاها بزرگتر می‌شوند و این وضعیت معمولاً دردناک است. در این حالت، توده‌های چربی که زیر پوست تشکیل می‌شوند، معمولاً حساس هستند.

روش ساده تشخیص لنف ادم و لیپوادم

اگر در تشخیص بین لنف ادم و لیپوادم تردید وجود داشته باشد، یک روش ساده برای تمایز این دو وجود دارد. می‌توان ناحیه‌ای از قسمت افزایش حجم یافته را با دست به مدت حدود یک دقیقه فشار داد و سپس انگشت را برداشت و نتیجه را مشاهده کرد. اگر بافت به حالت عادی برگشت، احتمالاً افزایش حجم ناشی از لیپوادم و چربی است. اما اگر جای انگشت باقی بماند، نشان‌دهنده وجود ادم و ورم است. البته تشخیص قطعی اینکه آیا این ورم لنف ادم است یا خیر، باید توسط پزشک لنفولوژیست تعیین شود.

نکته قابل توجه این است که اگر فردی دچار چاقی یا لیپوادم باشد، درمان‌های رایج لنف ادم مانند بانداژ و ماساژ برای او چندان مؤثر نخواهد بود. در این موارد، فرد باید به دنبال کاهش وزن، رعایت رژیم غذایی صحیح، انجام فعالیت بدنی مناسب و به ویژه پوشیدن جوراب‌های کشی محکم باشد. این اقدامات برای افراد مبتلا به چاقی یا لیپوادم بسیار ضروری است.

نکته مهم دیگری که باید به آن توجه کرد این است که وقتی به فردی گفته می‌شود که لنف ادم ندارد، نباید تصور کند که نیازی به مراقبت و رعایت نکات بهداشتی ندارد. این یک اشتباه بزرگ است. چاقی باید جدی گرفته شود و هر چه زودتر کنترل شود، زیرا تجمع چربی می‌تواند مسیرهای لنفاوی را مسدود کند.

این انسداد می‌تواند منجر به تجمع مایع لنفی در اندام‌ها شود و متأسفانه باعث ایجاد لیپولنفدما شود. لیپولنفدما ترکیبی از چاقی و تجمع مایع لنفاوی است که نیاز به درمان جدی و اصولی سیستم لنفاوی دارد. بنابراین، حتی اگر تشخیص اولیه لنف ادم نباشد، کنترل وزن و رعایت اصول سلامتی برای پیشگیری از مشکلات جدی‌تر در آینده بسیار مهم است.

علائم و نشانه های لنف ادم و افزایش وزن

اگر سیستم لنفاوی قادر به تخلیه مناسب مایع لنف از بافت‌های بدن نباشد و لنف‌ادم ایجاد شود، یکی از علائم اولیه آن، تورم در ناحیه تحت تاثیر خواهد بود نه کل بدن! با این حال، علائم دیگری نیز ممکن است ظاهر شوند، که ‌شایع‌ترین آنها به شرح زیر است:

• ناتوانی نسبی سیستم لنفاوی در مقابله با عفونت‌ها و کاهش توانایی بدن در بهبود آن‌ها
• اختلال در جذب و انتقال چربی از دستگاه گوارش به جریان خون
• عفونت‌های مکرر در ناحیه آسیب‌دیده
• تورم و التهاب در ناحیه‌ای از بدن که تحت تأثیر لنف‌ادم قرار گرفته، مانند ساق پا، دست، پستان یا شانه
• تغییر در بافت پوست، از جمله سفت شدن یا کشیدگی که معمولاً با احساس سنگینی و قرمزی همراه است
• کاهش دامنه حرکتی به دلیل کاهش انعطاف‌پذیری مفاصل اطراف محل لنف‌ادم
• ناراحتی یا درد در ناحیه مبتلا به لنف‌ادم، که می‌تواند به شکل درد مبهم، گزگز یا بی‌حسی احساس شود.
• فشار ناخوشایند از جانب زیورآلات یا ساعت مچی، که به دلیل تورم، تنگ‌تر از حالت عادی به نظر می‌رسند.

موقعیت بروز این علائم به شدت تحت تأثیر علت لنف‌ادم قرار دارد. برای مثال، لنف‌ادم پا ممکن است به دنبال رادیوتراپی ضایعات سرطانی در ناحیه لگن یا شکم ایجاد شود. درمان تومورهای مغزی می‌تواند علائم لنف‌ادم را در سر، صورت یا گردن ظاهر کند. همچنین لنف‌ادم ناشی از درمان سرطان پستان معمولاً در دست‌ها بروز می‌کند.

ارتباط لنف ادم و افزایش وزن

ارتباط لنف ادم و چاقی به این صورت است که سیستم لنفاوی تا مدتی می‌تواند تحت فشار ناشی از افزایش وزن به خوبی کار کند. اما زمانی فرا می‌رسد که سیستم لنفاوی دیگر قادر به تحمل این فشار نیست و تجمع مایع لنف موجب لنف ادم می‌شود. لنف ادم خود باعث افزایش بافت چربی و وزن فرد می‌شود.

بنابراین لنف ادم و اضافه وزن یک ارتباط دوطرفه دارند؛ به عبارت دیگر، با افزایش وزن، لنف ادم ناشی از چاقی رخ می‌دهد و خودِ لنف ادم باعث افزایش وزن و تولید بافت چربی می‌شود. لنف ادم پیشرفته باعث تجمع بافت چربی در ناحیه درگیر می‌شود. در برخی موارد، علاوه بر افزایش تولید بافت چربی، فیبروز (التهاب مزمن) نیز به این تظاهر افزوده می‌شود. در مورد این موضوع که آیا لنف ادم در مراحل ابتدایی هم چنین عوارضی دارد یا خیر، هنوز پاسخ دقیقی پیدا نشده است.

طبق پژوهش‌های معتبر پزشکی منتشر شده در مجله International Journal of Obesity، اختلال در تخلیه و گردش لنف می‌تواند منجر به ناهنجاری‌های سوخت و ساز چربی بدن شود؛ این اختلال زمانی رخ می‌دهد که هنوز لنف ادم به حدی نرسیده که باعث تورم شود.

نتایج پژوهشی درباره لنف ادم و افزایش وزن در دو گروه از زنان در حدود سن یائسگی نشان داد: گروه نخست گردش لنف طبیعی داشتند و گروه دوم دچار اختلال بودند. میزان چربی بدن هر دو گروه مشابه بود و هیچ‌کدام سابقه سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی، چاقی یا مشکلات سوخت و ساز نداشتند.

در ابتدای تحقیق، افراد گروه دوم هیچ علامتی از لنف ادم نداشتند؛ پس از تزریق آدرنالین، هر دو گروه به لحاظ سوخت و ساز چربی مقایسه شدند. گروه دوم که گردش لنف آن‌ها مختل بود، شاخص چربی سوزی کمتری داشتند. این پژوهش نشان داد اختلال در گردش لنف ممکن است عامل مهمی در مقاومت چربی‌ها در برابر سوختن باشد.

این اختلال که در زنان یائسه شایع است، می‌تواند توجیه‌کننده افزایش وزن در این گروه باشد؛ پژوهشگران فرض کردند که هر عضوی از بدن که گردش لنف در آن با کندی صورت می‌گیرد، در برابر سوختن چربی مقاوم‌تر است و با وجود کاهش وزن، سایز خود را حفظ می‌کند.^{torontophysiotherapy}

علل و انواع لنف ادم

لنف ادم را می توان بر پایه علت بروز آن به دو دسته تقسیم کرد:

لنف ادم اولیه

لنف ادم اولیه به دلیل وقوع برخی جهش های ژنتیکی پدیدار می گردد. در لنف ادم اولیه به دلیل این جهش های ژنتیکی، اختلالاتی در توسعه عروق لنفاوی حادث می شود. در نتیجه این اختلال، امکان تخلیه درست مایع لنف در برخی از نقاط بدن از بین می رود.

لنف ادم ثانویه

اگر لنف ادم به دلیل یک بیماری یا شرایط خاصی به وجود بیاید، به آن لنف ادم ثانویه گفته می شود. مهم ترین عللی که باعث ایجاد لنف ادم ثانویه می شوند، به شرح زیر هستند:

سرطان و درمانهای آن

جراحی سرطان و رادیوتراپی ( پرتودرمانی) سرطان، هر دو می توانند باعث بروز لنف ادم شوند؛ برخی از انواع سرطان از طریق عروق لنفاوی در بدن گسترش می یابند. پزشک معالج ممکن است برای جلوگیری از پخش شدن سرطان در بدن، برخی از غدد لنفاوی را با روش جراحی از بدن بیرون بیاورد؛ این عمل جراحی، به دستگاه لنفاوی بدن بیمار آسیب وارد می کند. در نتیجه، لنف ادم به وجود می آید.

رادیوتراپی هم همین کار را می کند؛ در طی پرتودرمانی برای درمان سرطان، از اشعه های قوی برای نابود کردن سلول های سرطانی، استفاده می شود. گاهی این اشعه ها به عروق لنفاوی به خصوص رگ های لنفی نزدیک توده سرطانی، هم آسیب می زنند؛ بنابراین احتمال وقوع لنف ادم در بیماران تحت رادیوتراپی هم زیاد است.

بیماری های قلبی عروقی

اگر در قلب یا رگ های بدن (عروق)، بیماری یا شرایط ناگواری به وجود بیاید، گردش خون تحت تاثیر منفی آن قرار می گیرد؛ چنین مشکلاتی در گردش خون می تواند باعث افزایش احتمال لنف ادم شود. برخی از بیماری های عروقی که احتمال بروز لنف ادم را زیاد می کنند، عبارتند از:

1. واریس رگ ها
2. تشکیل لخته در وریدهای عمقی
3. زخم های ناشی از نارسایی وریدی روی ساق پا
4. لنف ادم ناشی از چاقی

همانطور که گفته شد، افزایش بافت چربی می تواند فشار زیادی به رگ های بدن وارد کند؛ در نتیجه، گردش لنف در سیستم لنفاوی با دشواری انجام می شود. در این شرایط، سیستم لنفاوی برای تخلیه کامل لنف تحت فشار قرار می گیرد. اگر لنف قسمتی از بدن به طور کامل تخلیه نشود، باعث بروز التهاب و تورم لنفاوی می گردد. ^cphealth

درمان لنف ادم ناشی از افزایش وزن

کاهش تخلیه لنف، وضعیت مایع بینابینی (مایع خارج سلولی یا مایع بین بافتی) را تحت تاثیر قرار می دهد؛ این امر باعث افزایش مقاومت بافت چربی منطقه در برابر سوختن و تبدیل به انرژی می گردد. این تاثیر منفی لنف ادم در زمانی آغاز می شود که هنوز هیچ ورمی وجود ندارد! مقاوم شدن چربی ها به سوختن شاید نخستین نشانه کاهش سوخت و ساز بدن و اختلال در گردش لنف باشد، و در واقع از این زمان افزایش وزن شروع می شود.

قضیه به این جا ختم نمی شود! افراد درگیر با لنف ادم به دلیل گردش ضعیف تر لنف در پاها، مقدار بیشتری بافت چربی در نیم تنه پایینی خود خواهند داشت؛ کاهش جریان لنف و جریان خون در رگ های ظریف این منطقه نیز عامل تشدید کننده ی افزایش چربی بافت است.

مهمترین راهکار برای رفع این مشکل، افزایش متابولیسم بدن و حفظ وزن ایده آل با انجام مشاوره های تخصصی تغذیه و دریافت یک رژیم غذایی مناسب است. اگر فرد هنوز به مرحله چاقی نرسیده باشد و فقط درگیر اضافه وزن باشد، کاهش وزن می تواند جلوی پیشرفت بیشتر لنف ادم را بگیرد؛ درواقع، اگر فرد مقداری از وزن خود را کم کند، فشار روی عروق لنفاوی برداشته، و چرخه معیوب لنف ادم و افزایش وزن شکسته می شود.

یکی دیگر از راه های رفع این چربی های مقاوم، انجام ماساژهای لنفاوی است؛ ماساژ به صورت مکانیکی گردش خون و لنف در نواحی مربوطه را افزایش می دهد. این افزایش گردش خون و لنف باعث کاهش مقاومت بافت چربی این نواحی در برابر سوختن و تبدیل به انرژی می گردد. راهکار سوم افزایش فعالیت بدنی و کمک به افزایش متابولیسم بدن بوده، که لازم است زیر نظر متخصصین مربوطه و با روش اصولی انجام شود، تا به عضو در معرض خطر لنف ادم آسیب وارد نشود.

در نهایت بهتر است، در بیماران با ادم های خفیف، درمانهای مربوطه هر چه زودتر در یک کلینیک لنف ادم شروع شود، تا با کاهش تجمع مایع لنف، از تکثیر و تولید بیش از حد سلولهای چربی در بافت جلوگیری شود. با توجه به این که علاج قطعی برای لنف ادم وجود ندارد، اقداماتی مانندمراقبت کامل از پوست ناحیه دچار لنف ادم، استفاده از باندهای چندلایه، و فیزیوتراپی و ورزش های بازتوانی می توانند در کنترل لنف ادم موثر باشند.

ویدئو ضرورت کاهش وزن در بیماران مبتلا به لنف ادم

سخن پایانی از دکتر شهپر حقیقت

در نهایت، نکته بسیار مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که افرادی که با افزایش حجم بدن و چاقی مواجه هستند، باید این وضعیت را به طور جدی کنترل کنند. این اقدام نه تنها برای حفظ سلامت عمومی ضروری است، بلکه می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر مانند لنف ادم جلوگیری کند. پیشگیری در این زمینه بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند از پیشرفت وضعیت به سمت شرایط پیچیده‌تر جلوگیری کند.

از سوی دیگر، اگر پزشک احتمال تشخیص لنف ادم را مطرح کرد، بسیار مهم است که بیمار تحت نظر یک لنفولوژیست قرار گیرد تا با بررسی دقیق و جامع وضعیت بیمار، بهترین روش درمانی را تعیین کند. درمان مناسب و به موقع لنف ادم می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را به طور قابل توجهی بهبود بخشد و از عوارض احتمالی این بیماری پیشگیری کند.

دکتر شهپر حقیقت، پزشک، MPH، PhDو لنفولوژیست و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سرطان پستان جهاد دانشگاهی،  آماده پذیرش و درمان بیماران مبتلا به لنف ادم و افزایش وزن ناشی از آن در کلینیک فیزیوتراپی و لنفوتراپی پویا در تهران هستند.