غدد لنفاوی نقش حیاتی در مبارزه با عفونت ها دارند؛ آنها به عنوان فیلتر بدن عمل می کنند و ویروس ها، باکتری ها و سایر عوامل بیماری‌زا را، قبل از اینکه بتوانند سایر قسمت‌های بدن شما را آلوده کنند، به دام می اندازند. مشخص ترین نواحی که می توانید وجود غدد لنفاوی را در آنها حس کنید عبارتند از: گردن، زیر چانه، زیر بغل و کشاله ران.
به گفته‌ی ویلیام هاروی، پزشک برجسته قرن هفدهم و کاشف گردش خون، «سیستم لنفاوی همان‌قدر که جریان خون مهم است، برای حفاظت از بدن ضروری است.» در واقع، غدد لنفاوی به‌عنوان ایستگاه‌های نظارتی بدن عمل می‌کنند و وظیفه دارند مواد مضر، ویروس‌ها و باکتری‌ها را شناسایی و نابود کنند. اختلال در عملکرد این سیستم می‌تواند منجر به بیماری‌هایی مانند لنف ادم شود؛ وضعیتی که در آن، تجمع مایع لنفاوی در بافت‌ها باعث تورم مزمن و تضعیف عملکرد سیستم ایمنی می‌شود. بدون کارکرد درست غدد لنفاوی، بدن در برابر تهدیدات خارجی کاملاً آسیب‌پذیر خواهد بود.
سیستم لنفاوی چیست و چگونه کار می‌کند؟
سیستم لنفاوی بخشی از سیستم ایمنی بدن محسوب می‌شود؛ این سیستم شبکه ای از عروق لنفاوی و گره های لنفاوی است. رگ‌های لنفاوی بسیار شبیه سیاهرگ‌هایی هستند که خون را در بدن جمع‌آوری و حمل می‌کنند؛ اما این عروق به جای حمل خون، مایع آبکی شفافی به نام لنف را حمل می کنند. مایع لنفاوی حاوی گلبول های سفید است که به مبارزه با عفونت ها کمک می کند.
غدد لنفاوی، مجموعه‌ای از سلول‌های کوچک و گرد هستند که وظیفه فیلتر کردن مایع لنفاوی، در حال جریان در بدن را بر عهده دارند؛ همانطور که گفته شد، این غدد با حذف میکروب‌ها، به محافظت از بدن کمک می‌کنند. غدد لنفاوی به صورت گروهی (گره‌های لنفاوی) سازمان‌دهی شده‌اند و هر گروه یک ناحیه خاص از بدن را تحت پوشش قرار می‌دهد.mayoclinic
با این حال، در موارد نادر، تورم غدد لنفاوی می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های جدی‌تری مانند سرطان، به‌ویژه لنفوم یا سرطان‌هایی که به غدد لنفاوی سرایت کرده‌اند، باشد؛ در چنین شرایطی، بررسی و تشخیص دقیق پزشکی برای ارزیابی علت تورم ضروری است.
علت تورم غدد لنفاوی چیست؟
تورم غدد لنفاوی، معمولاً به عنوان پاسخی طبیعی به عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی در بدن رخ می‌دهد؛ در این حالت، گره‌های لنفاوی که بخشی از سیستم ایمنی بدن هستند، سلول‌های ایمنی را برای مقابله با عوامل بیماری‌زا، مانند ویروس‌ها یا باکتری‌ها، تولید و انباشته می‌کنند؛ این تجمع سلول‌های ایمنی باعث بزرگ شدن غدد لنفاوی می‌شود.
شایع‌ترین دلیل تورم غدد لنفاوی در ناحیه گردن، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی است که معمولاً بین 10 تا 14 روز بهبود می‌یابد. این حالت که به لنفادنوپاتی معروف است، معمولاً در اثر عفونت‌های ویروسی، مانند سرماخوردگی، رخ می‌دهد. سایر علل احتمالی تورم غدد لنفاوی شامل موارد زیر است:
عفونت های رایج
بسیاری از عفونت‌های رایج می‌توانند باعث تحریک و بزرگ شدن غدد لنفاوی شوند؛ در ادامه به برخی از شایع‌ترین عفونت‌هایی که می‌توانند باعث بروز این وضعیت شوند، اشاره شده است:
- گلودرد استرپتوکوکی
- سرخک
- عفونت گوش
- عفونت دندان(آبسه)
- مونونوکلئوز
- عفونت های پوست یا زخم، مانند سلولیت
- ویروس نقص ایمنی انسانی(HIV)
عفونت های غیر معمول
در کنار عفونت‌های شایع، برخی عوامل کمتر شناخته‌شده نیز می‌توانند باعث التهاب یا تورم غدد لنفاوی شوند؛ این عفونت‌ها معمولاً نادرتر هستند یا از طریق مسیرهای خاصی مانند تماس با حیوانات یا روابط جنسی منتقل می‌شوند. شناسایی این موارد اهمیت زیادی دارد، چرا که تشخیص دیرهنگام آنها می‌تواند روند درمان را پیچیده‌تر کند! در ادامه، با چند مورد از این عفونت‌های غیر معمول آشنا می‌شویم:
- بیماری سل
- برخی از عفونت های مقاربتی مانند سیفلیس
- توکسوپلاسموز؛ یک عفونت انگلی ناشی از تماس با مدفوع گربه آلوده یا خوردن گوشت نیم پز
- تب خراش گربه؛ عفونت باکتریایی ناشی از چنگ زدن یا گاز گرفتن گربه
اختلالات سیستم ایمنی
اختلالات سیستم ایمنی نیز می‌توانند از دلایل تورم غدد لنفاوی باشند. در این دسته، بیماری‌هایی مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید قرار می‌گیرند که هر دو از نوع بیماری‌های التهابی مزمن هستند. لوپوس می‌تواند اندام‌های مختلفی از جمله مفاصل، پوست، کلیه‌ها، سلول‌های خونی، قلب و ریه‌ها را درگیر کند و باعث التهاب گسترده در بدن شود. از سوی دیگر، آرتریت روماتوئید با حمله به بافت سینوویوم (پوشش داخلی مفاصل) منجر به التهاب، درد و در موارد پیشرفته، تخریب مفاصل می‌شود. در هر دو بیماری، واکنش غیر طبیعی سیستم ایمنی باعث تحریک و بزرگ شدن غدد لنفاوی می‌گردد.
سرطان ها
برخی از سرطان‌ها نیز می‌توانند باعث تورم و درگیری غدد لنفاوی شوند. لنفوم یکی از این سرطان‌هاست که مستقیماً از سیستم لنفاوی منشأ می‌گیرد و در آن، سلول‌های غیرطبیعی به‌طور غیرقابل‌کنترلی در غدد لنفاوی رشد می‌کنند. سرطان خون یا لوسمی نیز با درگیر کردن بافت‌های خون‌ساز مانند مغز استخوان و سیستم لنفاوی، می‌تواند باعث بزرگ شدن غدد شود. علاوه بر این، برخی از سرطان‌های دیگر که در ابتدا در اندام‌های متفاوتی آغاز می‌شوند، ممکن است در مراحل پیشرفته به غدد لنفاوی گسترش یابند (متاستاز دهند) و باعث تورم آنها شوند. در چنین مواردی، بررسی و نمونه‌برداری از غدد لنفاوی برای تشخیص نوع و مرحله بیماری ضروری است.
سرطان در غدد لنفاوی
یکی از مهمترین پرسش و پاسخ درباره غدد لنفاوی زیر بغل سرطان می تواند به دو صورت در این غدد ظاهر شود؛ یا می تواند از آنجا شروع شود یا می تواند از جایی دیگر به آنجا گسترش یافته باشد! سرطانی که از غدد لنفاوی شروع می شود، لنفوم نامیده می شود؛ اما اغلب، سرطان از جای دیگری شروع می شود و سپس به غدد لنفاوی گسترش می یابد.
سرطان چگونه به غدد لنفاوی سرایت می کند؟
سرطان می‌تواند از محل اولیه خود به سایر نقاط بدن گسترش پیدا کند! وقتی سلول‌های سرطانی از تومور جدا می‌شوند، از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی به دیگر نواحی بدن منتقل می‌شوند. اگر سلول‌های سرطانی از طریق سیستم لنفاوی حرکت کنند، ممکن است در همان‌جا باقی بمانند. بیشتر این سلول‌ها قبل از اینکه در جای جدید رشد کنند، از بین می‌روند، اما برخی ممکن است در ناحیه جدید مستقر شده، رشد کرده و تومورهای جدیدی ایجاد کنند؛ این فرایند گسترش سرطان به قسمت‌های دیگر بدن، متاستاز نامیده می‌شود.
برای اینکه سلول‌های سرطانی به نواحی جدید گسترش یابند، باید چندین تغییر را تجربه کنند؛ آنها باید از تومور اولیه جدا شده، به دیواره بیرونی لنف یا رگ خونی بچسبند و از آن عبور کنند تا با جریان خون یا لنف به اندام یا غدد لنفاوی جدید منتقل شوند.cancer
تشخیص سرطان در غدد لنفاوی
در حالت طبیعی، غدد لنفاوی بسیار کوچک و در بافت بدن پنهان‌اند، به‌طوری که لمس یا مشاهده آنها با چشم غیرمسلح دشوار است؛ اما در شرایطی مانند عفونت، التهاب یا سرطان، این غدد متورم شده و به‌خصوص اگر در نزدیکی سطح بدن قرار داشته باشند، با لمس انگشت یا حتی نگاه قابل‌تشخیص می‌شوند. با این حال، اگر تنها چند سلول سرطانی وارد یک غده لنفاوی شده باشد، ممکن است شکل و اندازه‌ی آن تغییری نکند و همچنان طبیعی به نظر برسد؛ به همین دلیل، تشخیص قطعی گسترش سرطان به این غدد بدون بررسی دقیق، بسیار دشوار است.
از آنجا که بسیاری از غدد لنفاوی در عمق بدن قرار دارند و به‌راحتی قابل لمس یا مشاهده نیستند، پزشکان برای ارزیابی آنها از روش‌هایی مانند سی‌تی‌اسکن، ام‌آر‌آی یا سونوگرافی استفاده می‌کنند. با این حال، دقیق‌ترین روش برای تشخیص درگیری لنفی، انجام بیوپسی یا نمونه‌برداری از غده است. این نمونه ممکن است با سوزن گرفته شود یا گاهی کل غده در حین جراحی برداشته شود. نمونه به آزمایشگاه آسیب‌شناسی ارسال می‌شود تا سلول‌های مشکوک زیر میکروسکوپ بررسی شوند. نتایج پاتولوژی نقش کلیدی در تصمیم‌گیری درباره‌ی نیاز به درمان‌های تکمیلی مانند شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا ایمونوتراپی ایفا می‌کند.
آیا تورم غدد لنفاوی مسری است؟
خودِ تورم غدد لنفاوی مسری نیست و نمی‌توان به طور مستقیم به آن مبتلا شد؛ اما علت اصلی تورم، مانند یک ویروس مسری (مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا) می‌تواند به دیگران منتقل شود. در این موارد، اگر تورم غدد ناشی از یک عفونت ویروسی باشد، ممکن است ویروس را به سایر اعضای خانواده و اطرافیان خود، انتقال دهید. به همین دلیل، حفظ بهداشت فردی، شستن مکرر دست‌ها و دوری از افراد بیمار می‌تواند از گسترش ویروس و در نتیجه، عفونت جلوگیری کند.clevelandclinic
درمان تورم غدد لنفاوی
درمان تورم غدد لنفاوی به علت آن بستگی دارد؛ اگر تورم ناشی از عوامل ویروسی یا میکروبی خفیف و گذرا باشد، ممکن است به طور خودبه‌خود و بدون نیاز به درمان خاصی کاهش یابد. در مواردی که عفونت شدید و مشخص باشد، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک یا داروهای ضد ویروسی تجویز کند؛ اما اگر تورم به دلیل بیماری‌های جدی‌تری مانند سرطان باشد، نیاز به درمان‌های تخصصی و متناسب با آن بیماری خواهد داشت.
چند درصد از غدد لنفاوی متورم سرطانی هستند؟
معمولاً سرطان غدد لنفاوی را خیلی سفت و بهم چسبیده می‌کند؛ اما طبق بررسی های انجام شده در American Family Physician کمتر از ۱٪ از افرادی که غدد لنفاوی ورم کرده داشتند، به سرطان بدخیم غدد لنفاوی مبتلا بودند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر در نواحی‌ای که غدد لنفاوی قرار دارند—مانند گردن، زیر بغل یا کشاله ران—احساس تورم، درد یا ناراحتی داشتید، بهتر است بدون تأخیر به پزشک مراجعه کنید. این پزشک می‌تواند عمومی، متخصص بیماری‌های عفونی، جراح یا لنفولوژیست باشد. در بسیاری از موارد، تورم غدد ناشی از یک عفونت ساده یا التهاب گذرا است و نیاز به نگرانی جدی نیست. اما تشخیص قطعی فقط با معاینه دقیق و در صورت لزوم، انجام آزمایش‌هایی مانند سونوگرافی یا نمونه‌برداری امکان‌پذیر است.
به‌طور کلی، نادیده گرفتن علائم غیرعادی به‌ویژه زمانی که همراه با تب، کاهش وزن یا تداوم تورم باشد، می‌تواند خطرناک باشد. بهترین کار این است که در صورت مشاهده هرگونه تغییر مشکوک در بدن، آرامش خود را حفظ کرده و بدون استرس، بررسی پزشکی را انجام دهید. اقدام به‌موقع می‌تواند از پیشرفت بیماری‌های جدی جلوگیری کند و در صورت نیاز، درمان را سریع‌تر آغاز کرد.
در صورت نیاز به مشاوره در این زمینه می‌توانید از تخصص و تجربه دکتر شهپر حقیقت، پزشک، MPH، PhD و لنفوتراپیست و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سرطان پستان جهاد دانشگاهی استفاده کنید.
10 دیدگاه دربارهٔ «آشنایی با غدد لنفاوی و نحوه عملکرد آنها»
سلام دکتر، من چند وقتیه زیر بغلم یه غده کوچیک حس می‌کنم که بعضی وقتا درد داره، بعضی وقتا هم نه. ولی سرما هم نخوردم اخیراً. به نظرتون ممکنه دلیلش چیز دیگه‌ای باشه غیر از عفونت معمولی؟
سلام مریم جان، بله، تورم غدد لنفاوی زیر بغل همیشه به عفونت ربط نداره. گاهی اوقات واکنش به اصلاح موهای زیر بغل، ضربه، یا حتی بعضی از داروها هم می‌تونه باعث تورم بشه. اگه تورم ادامه‌دار بود یا دردناک‌تر شد، بهتره با سونوگرافی بررسی بشه تا علت دقیق مشخص بشه.
دکتر حقیقت عزیز، ببخشید ممکنه که تورم غدد لنفاوی بعد از واکسن یا تزریق دارو هم پیش بیاد؟ چون من بعد از دوز آخر واکسن کرونا، زیر گلو یه ورم کوچیک حس می‌کنم.
سلام دوست عزیز، بله کاملاً ممکنه. تورم غدد لنفاوی بعد از واکسن، به‌خصوص واکسن‌هایی که سیستم ایمنی رو تحریک می‌کنن (مثل واکسن کرونا یا آنفولانزا)، کاملاً طبیعی و موقتیه. معمولاً ظرف یکی دو هفته برطرف می‌شه. اگر بیشتر از سه هفته باقی موند یا دردناک شد، بهتره پیگیری بشه.
سلام دکتر وقت بخیر. من همیشه فکر می‌کردم غدد لنفاوی فقط توی گردن هستن، ولی توی مقاله گفتین زیر بغل و کشاله ران هم هست. حالا اگه یه نفر توی کشاله ران یه برآمدگی حس کنه، آیا می‌تونه نشونه عفونت باشه یا خطرناکه؟
سلام نگین جان، سوال خوبی پرسیدی. بله، غدد لنفاوی در کشاله ران هم وجود دارن و معمولاً در پاسخ به عفونت‌های پوستی، زخم‌ها یا حتی عفونت‌های مقاربتی متورم می‌شن. اگر تورم دردناک باشه و با تب یا ترشح همراه نباشه، معمولاً خوش‌خیمه؛ اما اگه چند هفته موند یا بزرگ شد، لازمه بررسی دقیق‌تری انجام بشه.
خانم دکتر یه سوال داشتم، اگر کسی غدد لنفاوی متورم داشته باشه ولی هیچ علامت دیگه‌ای مثل تب یا گلودرد نداشته باشه، لازمه بیوپسی انجام بده؟ یا فقط با سونوگرافی مشخص می‌شه؟
سلام آقای رحیمی، اگر غده‌ی لنفاوی بیش از ۳-۴ هفته باقی بمونه، بدون علائم واضح عفونت، یا خیلی سفت باشه، پزشک ممکنه ابتدا سونوگرافی تجویز کنه. اگه نتیجه سونو مشکوک باشه، اون‌وقت بیوپسی یا نمونه‌برداری انجام می‌شه. همیشه لازم نیست مستقیم سراغ بیوپسی رفت.
سلام خانم دکتر، ممنون بابت مقاله کامل‌تون. فقط یه سوال دارم: آیا لنف ادم فقط بعد از جراحی اتفاق می‌افته یا ممکنه خودبه‌خود هم ایجاد بشه؟ چون من جراحی نداشتم ولی پام یه مدت متورمه.
سلام ستاره جان، لنف‌ادم بیشتر بعد از جراحی‌هایی مثل جراحی سرطان پستان یا لگن دیده می‌شه که غدد لنفاوی برداشته می‌شن. ولی در موارد نادر، می‌تونه به صورت اولیه یا خودبه‌خودی هم ایجاد بشه، مثلاً به دلیل ناهنجاری‌های مادرزادی در سیستم لنفاوی یا عفونت‌های مزمن. توصیه می‌کنم با یک پزشک متخصص لنف‌درمانی مشورت کنی تا علت دقیق بررسی بشه.