عوارض لنف ادم

همانطور که می دانید، لنف ادم یک بیماری پیشرونده است که می‌تواند با عوارض آزاردهنده و گاهی ناتوان‌کننده همراه باشد؛ عوارض لنف ادم معمولاً در مراحل اولیه شامل تورم خفیف و احساس سنگینی است، اما در صورت عدم کنترل ممکن است به تورم مزمن اندام‌ها، عفونت‌های مکرر و احساس سنگینی و درد شدید منجر شود. این مشکلات نه تنها حرکت و کارایی فرد را محدود می‌کنند، بلکه می‌توانند باعث  آسیب‌های عصبی و مفصلی و حتی اختلالات روانی مانند افسردگی و کاهش کیفیت زندگی شوند.

پیشگیری از لنف ادم و کاهش عوارض آن نیازمند مراقبت‌های روزمره، خودداری از آسیب به عضو درگیر، و رعایت اصول بهداشتی و حرکتی است. توجه به تغذیه، استفاده از پوشش محافظ، و پیگیری پزشکی منظم، نقش مهمی در مدیریت این بیماری دارد.

شایع ترین عوارض لنف ادم

لنف ادم در مراحل ابتدایی معمولاً با تورم خفیف و احساس سنگینی در اندام‌ها ظاهر می‌شود، اما اگر به‌درستی مدیریت نشود، به مرور شدت می‌گیرد و می‌تواند زندگی روزمره فرد را با اختلال مواجه کند. این وضعیت اغلب به دلیل اختلال در عملکرد غدد لنفاوی و تجمع مایع لنف ایجاد می‌شود. از جمله عوارض شایع لنف ادم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

احساس سنگینی و کشش

احساس کشش یا سنگینی در اندام مبتلا، یکی از نخستین علائم لنف ادم به شمار می‌آید که معمولا در مراحل اولیه ظاهر می‌شود؛ این احساس به دلیل تجمع مایع لنفی در بافت‌ها ایجاد می‌شود و ممکن است با فعالیت‌هایی مانند بلند کردن اشیاء یا پیاده‌روی تشدید گردد. لنف ادم در افراد دیابتی  نیز می‌تواند با چنین علائمی آغاز شود و در صورت عدم کنترل، موجب محدودیت در عملکرد اندام‌ها گردد.

به‌عنوان نمونه، بیماری که پس از جراحی سرطان پستان، دچار لنف ادم بازو شده است؛ با انجام تمرینات سبک و استفاده از آستین فشاری، می‌تواند احساس سنگینی را تا حد زیادی کاهش دهد. توجه داشته باشید؛ برای کاهش این عارضه، روزانه 15 تا 20 دقیقه اندام مبتلا را بالاتر از سطح قلب قرار دهید و از فعالیت‌های سنگین که فشار زیادی به اندام وارد می‌کند، اجتناب کنید.^{symptoms causes}

تورم مزمن

تورم مزمن، مشخصه اصلی لنف ادم است، که در مراحل 1 و 2 به وضوح مشاهده می‌شود. این تورم ناشی از انسداد در تخلیه مایع لنفی است و می‌تواند از خفیف (کمتر از 20 درصد افزایش حجم) تا شدید (بیش از 5 سانتی‌متر اختلاف محیطی با اندام سالم) متغیر باشد. واریس و لنف ادم ممکن است به طور همزمان رخ دهند و تورم را تشدید کنند، به‌ویژه در افرادی که مشکلات عروقی دارند.

تورم مزمن می‌تواند باعث محدودیت حرکتی، کاهش عملکرد اندام شود! به عنوان مثال، بیماری که پس از پرتودرمانی برای سرطان رحم دچار تورم در پاها می‌شود، با استفاده از درمان ترکیبی احتقان می‌تواند تورم را تا 50 درصد کاهش دهد.^{side effects}

درد و ناراحتی

به‌طورمعمول، در مراحل 1 تا 3 لنف ادم، درد و ناراحتی بروز می‌کند و شدت آن به میزان تورم و فشار روی بافت‌ها بستگی دارد. این درد ممکن است به صورت سوزش، گزگز، یا احساس فشار باشد و در برخی موارد با فعالیت بدنی تشدید شود. بیماران اغلب از احساس «ناتوانی» در اندام مبتلا شکایت دارند. به یاد داشته باشید؛ افراد می‌بایست از فعالیت‌هایی مانند بلند کردن اجسام سنگین، خودداری کنند و تمرینات کششی در کنار ماساژ ملایم را در دستور کار خود قرار دهند. ^{lymphedema symptoms causes treatment}

تغییر شکل ظاهری عضو

تغییر شکل ظاهری اندام تنها یکی از خطرات لنف ادم  است، که در مراحل 2 و 3 بیماری رخ می‌دهد؛ یعنی زمانی که تورم مزمن و فیبروز بافتی باعث بزرگ شدن غیرطبیعی اندام می‌شود. در مرحله ۲، تورم دائمی شده و بافت‌ها متورم و نرم (اسفنجی) می‌گردند. در مرحله ۳، تورم بیشتر شده و بافت سخت و فیبروتیک می‌شود؛ در نتیجه اندام بزرگ‌تر و تغییر شکل قابل توجهی پیدا می‌کند.

این تغییر می‌تواند به عدم تقارن بدن منجر شود و تاثیرات روانی مانند کاهش اعتماد به نفس را به دنبال داشته باشد. خطرات لنف ادم شامل تاثیرات روانی و کاهش کیفیت زندگی است. افراد مبتلا به دلیل این تغییر شکل، از پوشیدن لباس‌های باز، خودداری می‌کنند. مشاوره با روان‌شناس و استفاده از لباس‌های فشاری با طراحی مناسب می‌تواند به بهبود ظاهر اندام و افزایش اعتماد به نفس کمک کند.

ضخیم شدن پوست (فیبروز)

ضخیم شدن پوست یا فیبروز در مراحل 2 و 3 لنف ادم به دلیل رسوب کلاژن و تجمع پروتئین‌های التهابی در بافت‌ها رخ می‌دهد. پوست در این مرحله سفت، خشک و گاهی زگیل‌مانند می‌شود. این عارضه خطر عفونت را افزایش می‌دهد؛ زیرا پوست شکننده‌تر شده و مستعد ترک خوردن است.

عفونت‌های موضعی (سلولیت)

عفونت‌های موضعی مانند سلولیت در مراحل 2 و 3 شایع هستند؛ زیرا مایع لنفی راکد، محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کند. سلولیت با علائمی مانند قرمزی، گرما، و درد همراه است و در صورت عدم درمان می‌تواند به سپسیس منجر شود. طبق آمار، حدود 30 درصد از بیماران لنف ادم حداقل یک‌بار دچار سلولیت می‌شوند. برای پیشگیری از سلولیت، لازم است؛ پوست را تمیز و مرطوب نگه داشته و از هرگونه آسیب پوستی (مانند خراش یا نیش حشره) جلوگیری کنید.

زخم و ترشح

در مرحله سوم لنف‌ادم، زخم‌ها و ترشحات پوستی بروز می‌کنند؛ زمانی که پوست بسیار ضخیم، ترک‌خورده و شکننده شده و مایع لنفی ممکن است از آن نشت کند. این وضعیت با افزایش خطر عفونت همراه بوده و به مراقبت‌های تخصصی نیاز دارد. در مرحله 3، پوست به دلیل فیبروز شدید، خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد و احتمال ایجاد زخم‌های باز افزایش می‌یابد.

استفاده از پانسمان‌های هیدروکلوئیدی و دریافت مشاوره از متخصص زخم می‌تواند در تسریع بهبود زخم‌ها و جلوگیری از عفونت موثر باشد.^{Lymphedma Management}

خارش و ترک پوست

خارش و ترک‌خوردگی پوست اغلب در مراحل دوم و سوم لنف ادم مشاهده می‌شود و معمولا ناشی از خشکی شدید و ضخامت بیش‌ازحد پوست است. این وضعیت می‌تواند زمینه‌ساز ورود باکتری‌ها و بروز عفونت‌های پوستی شود؛ زیرا ترک‌های پوستی مانند دروازه‌ای برای میکروارگانیسم‌ها عمل می‌کنند. برخی بیماران بیان می‌کنند که شدت خارش به‌حدی است که خواب شبانه‌شان مختل می‌شود.

در مواردی مانند سندروم وب اگزیلاری، که ممکن است همراه با لنف ادم رخ دهد، خارش می‌تواند شدیدتر باشد. به یاد داشته باشید؛ استفاده از مرطوب‌کننده‌های حاوی اوره یا سرامید به حفظ رطوبت پوست کمک کرده و پرهیز از خاراندن ناحیه درگیر می‌تواند از آسیب بیشتر و عفونت جلوگیری کند.

عوارض لنف ادم در چه افرادی بیشتر است؟

اگرچه نمی‌توان به طور قطعی پیش‌بینی کرد که چه کسی دچار لنف ادم خواهد شد، اما عواملی وجود دارند که احتمال بروز این بیماری را افزایش می‌دهند:

• جراحی‌های وسیع و تخلیه غدد لنفاوی؛ جراحی‌های گسترده که به تخلیه تعداد زیادی از غدد لنفاوی منجر می‌شوند، خطر ابتلا به لنف ادم و بروز عوارض آن را افزایش می‌دهند.
• پرتودرمانی و شیمی‌درمانی؛درمان‌های پس از جراحی مانند پرتودرمانی و شیمی‌درمانی ممکن است به آسیب به سیستم لنفاوی و تشدید لنف ادم منجر شوند.
• عفونت‌ها و آسیب‌های فیزیکی؛ عفونت‌های دست و آسیب به عروق لنفاوی نیز از عواملی هستند که موجب افزایش عوارض لنف ادم می شوند.
• وزن بالا؛ افزایش وزن می‌تواند عوارض لنف ادم را تشدید کرده و فرآیند درمان را دشوارتر کند.
• تحرک نامناسب؛ فقدان تحرک عضو مبتلا لنف ادم مانند بازو و پا، یا استفاده بیش از حد از آن‌ها موجب تشدید عوارض لنف ادم می شود.
•  عود تومور؛ عود تومور یا رشد آن در ناحیه غدد لنفاوی زیر بغل می‌تواند حتی بدون عوامل خطر قبلی، سال‌ها بعد موجب لنف ادم شود. بنابراین، مراقبت مداوم از اندام‌های درگیر برای همه بیماران ضروری است، به‌ویژه برای افرادی که عوامل خطر دارند.

لازم به ذکر است با وجود تحقیقات وسیع در رابطه با استفاده از روش‌هایی مانند جراحی و پیوند غدد یا عروق لنفی، استفاده از سلول‌های بنیادی، لیزردرمانی و…،هنوز درمان قطعی این عارضه مشخص نشده و مسلما بهتر است با رعایت توصیه‌های مربوط به زندگی با لنف ادم ، تا حد ممکن  از بروز لنف ادم جلوگیری کرد. ^mayoclinic

توصيه‌های لازم برای پیشگیری از عوارض لنف ادم

پیشگیری از بروز لنف ادم و عوارض آن، بسیار مهم است. در اینجا به برخی از توصیه‌های کلیدی برای کاهش خطرات ناشی از لنف ادم اشاره می‌کنیم:

1. اولین نکته برای کاهش عوارض لنف ادم این است که از انجام حرکات ناگهانی اندام و ورزش یا کار سنگین با این عضو خودداری کنید.
2.  از عوامل ایجادکننده عفونت و هرگونه صدمه یا فشار به عضو پرهیز کنید.
3.  در مواقع حساس، مانند آشپزی یا باغبانی، از دستکش محافظ یا کفش مناسب استفاده کنید
4.  برای تراشیدن موها از موبر برقی استفاده کنید.
5.  هنگام کوتاه کردن ناخن‌ها دقت کنید تا به گوشه ناخن آسیبی وارد نشود.
6.  از هرگونه فشار دادن، تزریق به عضو مبتلا و حتی نیش حشرات اجتناب کنید.
7.  از قرار گرفتن در معرض حرارت خیلی بالا یا خیلی پایین خودداری کنید، زیرا این امر می‌تواند عوارض لنف ادم را تشدید کند.
8.  در مواردی که لنف ادم در اندام تحتانی وجود دارد، هنگام نشستن پاها را روی هم نیندازید.
9.  از زیورآلات یا لباس‌های تنگ که روی پوست فشار ایجاد می‌کنند، استفاده نکنید.
10.  برای کاهش عوارض لنف ادم، از انگشتر و ساعت مچی در دست مبتلا استفاده نکنید.
11.  از باندهای کشی یا آستین‌های کشی نامناسب استفاده نکنید.
12.  رژیم غذایی متعادل داشته باشید؛ غذاهای سرشار از پروتئین و کم‌نمک همراه با انواع سبزی و میوه توصیه می‌شود. حفظ وزن ایده‌آل زیر نظر متخصصان یکی از مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری و کنترل لنف ادم است.
13.  ورزش‌ها و فعالیت‌هایی که تخلیه لنف را تسریع می‌کنند یاد بگیرید و به طور منظم انجام دهید.
14.  به طور منظم برای ویزیت به پزشک مراجعه کنید؛ با مشاهده هرگونه تغییر در حجم عضو، فوراً با پزشک تماس بگیرید و منتظر پیشرفت علائم نشوید.
15.  به علائم عفونت توجه داشته باشید؛ در صورت مشاهده نشانه‌های مشکوکی مانند قرمزی، درد، گرمی، تورم یا تب، فوراً پزشک را مطلع کنید.
16.  اگر قصد سفر با هواپیما دارید، بهتر است از آستین فشاری استفاده کنید یا عضو را با باندهای کم‌کشش بانداژ کنید.
17.  هنگام انجام فعالیت‌های روزانه، به محض احساس خستگی کار را متوقف کنید؛ با ماساژ ملایم عضو و انجام چند حرکت کششی و سبک، از خطر ایجاد یا تشدید لنف ادم جلوگیری کنید.

آیا استفاده نکردن از عضو مبتلا می‌تواند از بروز لنف ادم جلوگیری کند؟

اگرچه ممکن است برخی افراد به اشتباه فکر کنند که استفاده نکردن از عضو مبتلا از بروز لنف ادم جلوگیری می‌کند، اما یکی از علل شایع ایجاد ورم غدد لنفاوی، کمی تحرک اندام است! در حقیقت تحرک و استفاده از عضلات عضو مبتلا به تخلیه لنف کمک می‌کند؛ به همین دلیل، انجام فعالیت‌های سبک روزمره ضروری است. لازم است به این نکته توجه شود که از مهم‌ترین عوامل تخلیه لنف دست، وجود انقباضات عضلات دست در اثر حرکت دادن آن است.

بنابراین اگر هنگام نظافت یا سایر فعالیت‌های روزانه در منزل با استفاده از دستکش از آسیب به پوست جلوگیری کنید، انجام این فعالیت‌ها با فاصله و آرامش، موجب انقباض عضلات دست و تخلیه لنف می‌شود.

چطور می‌توان از مشکلات مفصلی و محدودیت حرکتی جلوگیری کرد؟

یکی از عوارض شایع لنف‌ادم، به‌ویژه پس از جراحی پستان، بروز خشکی مفصل شانه و محدودیت حرکتی آن است. این مشکل ممکن است به مرور زمان باعث درد، ضعف عضلات و کاهش استقلال فرد در انجام فعالیت‌های روزمره شود. برای پیشگیری از این عارضه، انجام تمرین‌های ساده کششی و حرکتی زیر نظر متخصص توانبخشی یا فیزیوتراپیست بسیار مؤثر است.

علاوه بر ورزش منظم، حفظ تحرک طبیعی دست در طول روز (مانند شانه کردن مو، بالا بردن دست و برداشتن اجسام سبک) نقش مهمی در جلوگیری از خشکی مفصل دارد. با این حال باید از فعالیت‌های شدید، حرکات ناگهانی یا انجام کارهای سنگین و مداوم با اندام درگیر پرهیز کرد، چرا که می‌تواند فشار اضافی وارد کرده و روند ترمیم را مختل کند.