یکی از عوارض شایع پس از جراحی‌های مرتبط با سرطان پستان، به‌ویژه برداشت غدد لنفاوی زیر بغل، بروز نوارهای سفت و دردناک در ناحیه بازو است. این وضعیت که با کاهش دامنه حرکتی و احساس کشیدگی در اندام فوقانی همراه است، در منابع علمی با نام سندروم وب اگزیلاری شناخته می‌شود. علت بروز این سندروم که با نام سندروم طناب زیر بغل نیز به آن اشاره می‌شود؛ به احتمال زیاد آسیب به عروق لنفاوی یا بافت‌های همبند حین جراحی است.
علایم معمولاً چند هفته پس از عمل ظاهر می‌شوند و بدون مداخله درمانی ممکن است عملکرد طبیعی بازو را مختل کنند؛ فیزیوتراپی تخصصی، ماساژ لنفاوی و تمرینات کششی از موثرترین روش‌های درمانی آن محسوب می‌شوند. در ویدئو زیر تمرینات سندروم وب اگزیلاری توسط خانم فاطمه عرب فیزیوتراپیست و لنفوتراپیست کلینیک پویا به شما عزیزان آموزش داده شده است.
سندرم وب اگزیلاری چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
سندروم وب اگزیلاری (Axillary Web Syndrome) که گاهی با عنوان «کوردینگ لنفاوی» و نیز شناخته می‌شود، یکی از شناخته شدن ترین عوارض برداشتن غدد لنفاوی پس از جراحی‌های مرتبط با سرطان پستان است. در بیماران مبتلا به سندروم وب اگزیلاری، معمولاً پس از انجام جراحی‌های مرتبط با سرطان پستان، به‌ویژه در صورت نمونه‌برداری یا برداشت غدد لنفاوی زیربغل، شکایاتی نظیر احساس درد، کشیدگی و محدودیت حرکتی در ناحیه زیربغل و اندام فوقانی گزارش می‌شود. به همین دلیل، گاهی به این عارضه «سندروم طناب زیر بغل» نیز می‌گویند.
در این موارد، برخی اوقات بیمار متوجه وجود رشته‌هایی باریک، سفت و گاه دردناک در زیر پوست می‌شود که از ناحیه زیربغل شروع شده و در برخی موارد تا بازو، ساعد و حتی مچ ادامه می‌یابد. این ساختارهای طناب‌مانند که به‌طورمعمول در هنگام کشش بازو قابل‌مشاهده و لمس هستند؛ احتمالاً شامل رگ‌های لنفاوی آسیب‌دیده‌ای می‌شوند که بعد از عمل جراحی دچار التهاب، انسداد یا فیبروز شده‌اند؛ به‌عبارت دیگر بدن در واکنش به آسیب واردشده به شبکه لنفاوی، اقدام به ترمیم بافت‌ها می‌کند که این روند ممکن است منجر به ایجاد بافت‌های فیبروز و چسبنده در مسیر لنفاوی گردد، ascopubs.org
دلایل و عوامل خطر بروز سندروم وب اگزیلاری
سندروم طناب زیر بغل، با تشکیل رشته‌های سفت و دردناک در ناحیه زیربغل و امتداد آن به سمت بازو مشخص می‌گردد. علت دقیق این سندروم هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است، اما شواهد علمی نشان می‌دهند که عوامل زیر در شکل‌گیری آن نقش دارند:
- آسیب به عروق لنفاوی؛ در طی جراحی‌های برداشت غدد لنفاوی زیربغل، ممکن است عروق لنفاوی آسیب ببینند که این امر می‌تواند منجر به التهاب، انسداد و تشکیل بافت فیبروز در مسیرهای لنفاوی شود.
- پاسخ ترمیمی بدن؛ بدن در واکنش به آسیب‌های جراحی، اقدام به ترمیم بافت‌ها می‌کند که این روند منجر به ایجاد بافت‌های فیبروز و چسبنده در ناحیه زیربغل می‌گردد.
- تشکیل چسبندگی میان بافت‌ها؛ آسیب‌های جراحی می‌توانند منجر به چسبندگی بین پوست، بافت زیرجلدی و ساختارهای لنفی شوند که این امر به تشکیل طناب‌های قابل لمس یا مشاهده در زیر پوست منجر می‌شود.
این سندروم می‌تواند باعث درد، محدودیت حرکتی و ناراحتی در حرکات بازو شود؛ عوامل خطر بروز سندروم وب اگزیلاری عمدتاً به نوع و میزان جراحی در ناحیه زیر بغل وابسته است. برداشت غدد لنفاوی (چه به صورت نمونه‌برداری غده نگهبان یا تخلیه کامل غدد لنفاوی زیربغلی)، به‌ویژه در ترکیب با پرتودرمانی، احتمال بروز این عارضه را افزایش می‌دهد.عوامل فردی نیز می‌توانند در بروز این سندروم نقش داشته باشند.
تحقیقات نشان داده‌اند که شاخص توده بدنی پایین (BMI پایین)، سن پایین و سطح فعالیت کم قبل از جراحی از جمله عوامل پرخطر به شمار می‌آیند؛ همچنین به‌نظر می‌رسد عدم تحرک زودهنگام بعد از جراحی و محدودیت در حرکات اندام فوقانی می‌تواند خطر بروز یا شدت AWS را افزایش دهد. شناسایی و مداخله زودهنگام، از طریق فیزیوتراپی تخصصی و تمرینات حرکتی، در کاهش علایم و پیشگیری از عوارض ثانویه مانند لنف ادم نقش بسزایی دارد.pubmed.ncbi.nlm.nih
علائم و نشانه‌های بالینی سندروم طناب زیر بغل
ساختارهای طناب‌مانند در این سندروم می‌توانند حرکت اندام فوقانی را محدود کرده و منجر به درد و ناراحتی شوند. بروز این عارضه معمولاً در هفته‌های ابتدایی پس از جراحی مشاهده می‌شود، اما امکان ظهور دیرهنگام آن نیز وجود دارد. تشخیص آن عمدتاً بالینی است و بر پایه معاینه فیزیکی صورت می‌گیرد؛ علایم و نشانه‌های بالینی سندروم وب اگزیلاری عبارت‌اند از: www.webmd.com
- احساس کشیدگی یا درد در ناحیه زیربغل، به‌ویژه هنگام بالا بردن بازو
- مشاهده یا لمس باندهای سفت و طناب‌مانند زیر پوست
- محدودیت دامنه حرکتی در شانه و بازو
- درد تیرکشنده یا ناراحتی در امتداد مسیر طناب‌ها
- تورم یا سفتی موضعی در بازو
- بروز تدریجی یا ناگهانی این علائم، معمولاً در چند هفته پس از جراحی
روش‌های تشخیص سندروم وب اگزیلاری
تشخیص AWS معمولاً نیازی به تصویربرداری پیشرفته ندارد، اما در مواردی که علایم غیرمعمول یا تداوم‌یافته باشند، از روش‌های تصویربرداری نیز بهره گرفته می‌شود. روش‌های تشخیص سندروم وب اگزیلاری به شرح زیر است:
- معاینه فیزیکی؛ این امر مهم‌ترین و رایج‌ترین روش تشخیصی است که طی آن، پزشک یا متخصص فیزیوتراپی با لمس و مشاهده طناب‌های فیبروزی در ناحیه زیربغل و امتداد بازو، وجود AWS را تأیید می‌کند.
- ارزیابی دامنه حرکتی؛ بررسی محدودیت در حرکات شانه، به‌ویژه در بالا‌بردن بازو یا حرکات جانبی، از دیگر روش‌های بالینی تشخیص است.
- سونوگرافی با وضوح بالا (در موارد خاص)؛ در صورت وجود نشانه‌های مبهم یا عدم پاسخ به درمان اولیه، از سونوگرافی برای تشخیص دقیق‌تر ساختار طناب‌ها و تمایز آن با سایر بافت‌های نرم استفاده می‌شود.
- MRI یا CT scan؛ این روش‌ها تنها در صورت شک به سایر پاتولوژی‌ها یا عدم قطعیت تشخیصی مورد استفاده قرار می‌گیرند. www.medicalnewstoday.com
راهکارهای درمانی و توانبخشی
درمان لنف ادم، رویکردی چند جانبه را شامل می‌شود که هدف آن کاهش تورم و مدیریت علایم در بیماران است؛ روش‌های غیرجراحی مانند درناژ لنفاوی دستی، بانداژ فشاری و ورزش‌های درمانی، سنگ بنای مدیریت این بیماری هستند و نقش فیزیوتراپی در این میان بسیار حائز اهمیت است. در ادامه به بررسی بیشتر این راهکارها می‌پردازیم. www.mayoclinic.org
درمان غیرجراحی (محافظه‌کارانه)
درمان محافظه‌کارانه، به‌عنوان خط اول مدیریت لنف ادم، مجموعه‌ای از روش‌های غیرتهاجمی را شامل می‌شود که بر کاهش تورم، بهبود جریان لنف و حفظ عملکرد عضو مبتلا تمرکز دارد. این روش‌ها خط اول درمان لنف ادم هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:
- درناژ لنفاوی دستی(Manual Lymphatic Drainage – MLD) ؛ یک تکنیک ماساژ تخصصی است که توسط درمانگران آموزش‌دیده انجام می‌شود و هدف آن هدایت مایع لنف به سمت نواحی سالم سیستم لنفاوی است.
- بانداژ فشاری چند لایه(Multi-Layer Compression Bandaging – MLCB) ؛ استفاده از باندهای الاستیکی با فشار متفاوت برای حمایت از عضو مبتلا، کاهش تورم و کمک به حرکت مایع لنف.
- پوشش‌های فشاری(Compression Garments) ؛ پس از کاهش تورم با بانداژ، از پوشش‌های فشاری سفارشی برای حفظ کاهش حجم و مدیریت طولانی‌مدت لنف ادم استفاده می‌شود.
- ورزش‌های درمانی: تمرینات خاصی که برای بهبود جریان لنف، افزایش قدرت و دامنه حرکتی عضو مبتلا تجویز می‌شوند.
- مراقبت از پوست؛ حفظ بهداشت و رطوبت پوست برای جلوگیری از عفونت و آسیب‌های پوستی که در افراد مبتلا به لنف ادم شایع‌تر است.
- آموزش بیمار؛ آموزش بیمار و خانواده در مورد نحوه خودمدیریتی، مراقبت از پوست، انجام تمرینات و استفاده از پوشش‌های فشاری.
نقش فیزیوتراپی در بهبود سندروم طناب زیر بغل
هدف از فیزیوتراپی در این شرایط، کاهش درد، بهبود دامنه حرکتی شانه و بازگشت عملکرد طبیعی است. تکنیک‌های فیزیوتراپی مورد استفاده ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تمرینات کششی؛ تمرینات ملایم و تدریجی برای کشش طناب‌های زیر بغل و افزایش دامنه حرکتی شانه.
- ماساژ بافت نرم؛ تکنیک‌های ماساژ برای کمک به نرم شدن طناب‌ها و کاهش درد.
- درمان دستی(Manual Therapy) ؛ تکنیک‌های خاصی که توسط فیزیوتراپیست برای بهبود حرکت مفصل شانه و بافت‌های اطراف آن انجام می‌شود.
- آموزش بیمار؛ آموزش نحوه انجام تمرینات در خانه و راهکارهای مدیریت درد.
درمان جراحی
در موارد خاص و پیشرفته لنف ادم که به درمان محافظه‌کارانه پاسخ نمی‌دهد، ممکن است گزینه‌های جراحی در نظر گرفته شود:
- لیپوساکشن(Liposuction)؛ برای برداشتن بافت چربی اضافی که در اثر لنف ادم مزمن تجمع یافته است.
- انتقال گره لنفاوی(Lymph Node Transfer) ؛ انتقال گره‌های لنفاوی سالم از یک ناحیه بدن به ناحیه مبتلا برای بهبود تخلیه لنفاوی.
- آناستوموز لنفوونوسی(Lymphovenous Anastomosis – LVA)؛ اتصال مستقیم عروق لنفاوی کوچک به وریدهای مجاور برای تسهیل تخلیه مایع لنف به سیستم وریدی.
تمرینات وب اگزیلاری برای کاهش محدودیت‌های حرکتی
تمرینات بازتوانی برای لنف ادم در ناحیه زیربغل با تحریک جریان لنف و جلوگیری از سفتی عضلات و مفاصل، به پیشرفت درمان افراد مبتلا یاری می‌رساند. در ادامه، جدولی از تمرینات پیشنهادی برای مدیریت لنف ادم در ناحیه بازو و زیربغل ارایه شده است: www.mskcc.org
| تمرین | توضیح | تعداد تکرار | نکات مهم | |
| تنفس دیافراگمی |
دراز کشیده، دست‌ها روی شکم، نفس عمیق از طریق بینی بکشید و شکم را بالا بیاورید، سپس به آرامی از طریق دهان بازدم کنید. |
5–10 | افزایش جریان لنف و آرام‌سازی بدن | |
| چرخش گردن | سر را به آرامی به سمت راست و پس از آن، بدون حرکت شانه‌ها، به چپ بچرخانید. | 5–10 | انجام به‌آرامی برای جلوگیری از سرگیجه | |
| بالا بردن شانه (شراگ) | شانه‌ها را به سمت گوش‌ها بالا ببرید و سپس به حالت اولیه برگردانید. | 5–10 |
می‌توان با یا بدون وزنه سبک انجام داد |
|
| خم و باز کردن آرنج | بازو در کنار بدن، آرنج را خم کرده و دست را به سمت شانه ببرید، در حرکت بعدی، به آرامی بازو را صاف کنید. | 5–10 | به‌آرامی انجام دهید؛ در صورت نیاز از وزنه سبک استفاده کنید | |
| بالا بردن بازو به جلو (فلکشن) | بازو را به آرامی به سمت جلو بالا ببرید تا جایی که راحت هستید، سپس به حالت اولیه برگردانید. | 5–10 | از حرکات سریع یا ناگهانی پرهیز کنید | |
| بالا بردن بازو به طرفین | بازو را به آرامی به سمت طرفین بدن بالا ببرید تا جایی که راحت هستید، پس از آن، به حالت اولیه برگردانید. | 5–10 | به‌آرامی انجام دهید؛ از حرکات سریع یا ناگهانی پرهیز کنید | |
| باز و بسته کردن دست | دست‌ها را باز کرده و انگشتان را کاملاً باز کنید، سپس مشت کرده و انگشتان را به آرامی ببندید. | 10–15 | به‌آرامی انجام دهید؛ برای بهبود گردش خون و کاهش تورم مفید است | |
| فشردن توپ نرم در زیربغل | توپ نرم یا حوله‌ای را در زیربغل قرار داده و بازو را به سمت بدن فشار داده و رها کنید. | 5–10 | به‌آرامی انجام دهید؛ از فشار زیاد خودداری کنید |
پیشگیری از بروز سندرم وب اگزیلاری بعد از جراحی
سندروم وب آگزیلاری (Axillary Web Syndrome) یکی از عوارض رایج پس از جراحی سرطان پستان، به‌ویژه در بیمارانی است که تحت برداشت غدد لنفاوی زیربغل قرار گرفته‌اند. برای پیشگیری از این سندرم، آگاهی‌رسانی به بیمار درباره علایم اولیه آن بسیار اهمیت دارد؛ زیرا تشخیص و مداخله زودهنگام می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند. انجام تمرینات کششی سبک و تنفس عمیق از همان روزهای ابتدایی بعد از جراحی، می‌تواند نقش موثری در حفظ تحرک شانه و بازو ایفا کند.
از دیگر راهکارهای اثرگذار در پیشگیری، مراجعه به فیزیوتراپیست متخصص برای دریافت تمرینات شخصی‌سازی‌شده و انجام ماساژهای دستی تخصصی است. این مداخلات به آزادسازی چسبندگی‌های بافتی و کاهش فشار وارده بر بافت لنفاوی کمک می‌کنند؛ همچنین حفظ فعالیت بدنی روزانه، حتی در حد حرکات ساده مانند چرخش شانه و باز کردن بازو به طرفین، نه تنها مانع سفتی بافت‌ها می‌شود بلکه به گردش بهتر لنف و جلوگیری از تشکیل طناب‌های فیبروتیک کمک می‌کند.
انتخاب لباس‌های راحت و اجتناب از فشار مستقیم به ناحیه جراحی نیز از عوامل پیشگیرانه مهم به شمار می‌روند.
تأثیر سندرم وب اگزیلاری بر عملکرد روزانه و توصیه هایی برای بیماران
سندروم وب اگزیلاری، باعث محدودیت‌هایی در انجام کارهای ساده‌ای مانند لباس پوشیدن، شانه‌کردن مو، برداشتن اشیای سبک یا حتی انجام فعالیت‌های شغلی و اجتماعی برای بیماران می‌شود. توصیه می‌شود که بیماران مبتلا به سندروم طناب زیر بغل، تحت‌نظر متخصص لنف‌ادم، فیزیوتراپی تخصصی شامل تمرینات کششی، تقویتی و درمان دستی لنفاوی را آغاز کنند.
پیگیری تمرینات تجویز‌شده در خانه، پرهیز از بی‌تحرکی طولانی‌مدت و مراجعه منظم به تیم توانبخشی انکولوژی، می‌تواند روند بهبود را تسریع کرده و از مزمن شدن این وضعیت پیشگیری کند. آگاهی از اهمیت درمان زودهنگام و مدیریت فعال نشانه‌ها، نقش مهمی در بازگرداندن عملکرد طبیعی اندام فوقانی و ارتقای کیفیت زندگی بیمار ایفا می‌کند.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان به این سندروم مبتلا شده اید، می‌توانید برای دریافت مشاوره و شروع درمان خود به باشگاه لنف ادم ایران مراجعه کنید و با خیال آسوده زیر نظر لنفولوژیست باتجربه و فیزیوتراپ‌های دوره دیده، درمان خود را شروع کنید.
10 دیدگاه دربارهٔ «سندروم وب اگزیلاری یا طناب زیر بغل چیست؟»
من حدود سه هفته‌ست که عمل برداشت غدد لنفاوی انجام دادم و از چند روز پیش زیر بغلم یه چیزی مثل نخ سفت حس می‌کنم که تا آرنج میاد. دردش خیلی کمه ولی حرکت دستم سخت شده. این همون سندرم وب اگزیلاریه؟ لازمه فیزیوتراپی رو شروع کنم یا صبر کنم خودش خوب میشه؟
بله، علائمی که فرمودید کاملاً با سندروم وب اگزیلاری مطابقت داره. این حالت معمولاً با فیزیوتراپی زودهنگام بهتر میشه و نباید منتظر موند تا خودش برطرف بشه، چون ممکنه باعث محدودیت طولانی‌مدت در حرکت بازو بشه. توصیه می‌کنم حتماً با فیزیوتراپیست متخصص مشورت کنید و تمرینات کششی رو شروع کنید.
سلام وقتتون بخیر، من تازه فهمیدم این طنابای زیر پوستی که از زیربغل تا ساعدم حس می‌کنم، ممکنه مربوط به همین سندروم باشه. ولی تو مقاله اشاره نشده که این طنابا ممکنه به مرور خودشون ناپدید بشن یا نه؟ یا همیشه می‌مونن؟
سلام و وقت شما هم بخیر. در برخی افراد، طناب‌های زیر پوستی به مرور زمان و با انجام تمرینات مناسب و فیزیوتراپی منظم، ممکنه کاملاً ناپدید بشن یا تا حد زیادی کاهش پیدا کنن. اما در صورت بی‌تحرکی یا عدم درمان، ممکنه ماندگار بشن یا حتی وضعیت بدتر بشه. بنابراین اقدام به‌موقع خیلی مهمه.
دکتر من خیلی می‌ترسم که این طنابای زیر بغلم تبدیل به لنف ادم بشن. آیا احتمال داره سندرم وب اگزیلاری باعث ورم دست یا لنف ادم بشه؟ چون الان یه کم بازومم متورم شده.
سؤالتون کاملاً به‌جا و مهمه. سندروم وب اگزیلاری به‌خودی‌خود باعث لنف ادم نمیشه، ولی چون نشون‌دهنده آسیب به سیستم لنفاویه، در بعضی افراد ممکنه با ریسک بالاتر لنف ادم همراه باشه. به‌ویژه اگه ورم هم ایجاد شده باشه، بهتره زودتر بررسی و تحت‌نظر تیم فیزیوتراپی و لنف‌ادم قرار بگیرید.
سلام خسته نباشید. من می‌خواستم بدونم این تمریناتی که آخر مقاله گفتین، از چه زمانی بعد از عمل میشه شروع کرد؟ من دو هفته‌ست عمل کردم ولی هنوز جای بخیه‌هام یه کم درد داره.
سلام و ممنون از شما. معمولاً تمرینات ساده و تنفسی از همان روزهای اول بعد از جراحی قابل انجام هستن، اما تمرینات فعال‌تر و کششی باید حتماً زیر نظر فیزیوتراپیست و با توجه به وضعیت زخم شروع بشن. اگر هنوز درد ناحیه جراحی دارید، حتماً ابتدا با پزشک یا فیزیوتراپ مشورت کنید تا برنامه متناسب با شرایطتون تنظیم بشه.
این ماساژ لنفاوی که گفتین برای طناب‌های زیر بغل واقعاً تأثیر داره؟ یعنی می‌تونه کمک کنه این رشته‌های سفت از بین برن یا فقط درد رو کم می‌کنه؟
ماساژ لنفاوی دستی می‌تونه تأثیر خوبی در کاهش التهاب و نرم شدن بافت‌های چسبنده داشته باشه، و به بهبود حرکت بازو هم کمک کنه. البته به‌تنهایی کافی نیست و باید در کنار تمرینات کششی و سایر روش‌های توانبخشی استفاده بشه تا نتایج بهتری بگیرید.