تاثیر پروبیوتیک در کاهش لنف ادم و کنترل این بیماری

در سال‌های اخیر، نقش مکمل‌های غذایی، به‌ویژه پروبیوتیک‌ها (Probiotics) ، در بهبود علایم بیماری لنف ادم، بسیار مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های مفیدی هستند که با بهبود ترکیب میکروبی روده، می‌توانند بر کاهش التهاب سیستمیک و تقویت پاسخ ایمنی اثرگذار باشند. مطالعات محدودی نشان داده‌اند که ترکیب پروبیوتیک و پری‌بیوتیک، موسوم به سین‌بیوتیک (Synbiotic)، ممکن است موجب کاهش نشانگرهای التهابی، افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی و بهبود حال بیماران مبتلا به لنف‌ادم شود. مواد غذایی تخمیری مانند ماست پروبیوتیک و کفیر، منابع غنی پروبیوتیک‌ و خوراکی‌هایی چون موز، سیر و پیاز حاوی پری‌بیوتیک‌های مفید هستند.

با این حال، هنوز شواهد علمی کافی برای تأثیر مستقیم این مواد غذایی و بر بهبود لنف‌ادم وجود ندارد! اما همه ما به خوبی می دانیم که داشتن تغذیه مناسب می تواند روند بهبود انواع بیماری ها را، تسریع ببخشد؛ از این رو ارتباط تغذیه سالم و لنف ادم نیز غیر قابل انکار بوده و باید در فرآیند درمان تا حد ممکن به آن توجه کرد.

پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها چه هستند؟

پروبیوتیک‌ها (Probiotics) شامل باکتری‌ها یا مخمرهای زنده‌ای هستند که مصرف کنترل‌شده‌ی آن‌ها می‌تواند سلامت دستگاه گوارش و سیستم ایمنی را تقویت کند. این میکروارگانیسم‌ها معمولاً در مواد غذایی تخمیری یا مکمل‌های خوراکی یافت می‌شوند و یکی از مکانیسم‌های عملکرد آن‌ها، کمک به بازسازی یا حفظ تعادل فلور میکروبی روده (gut microbiota) است؛ با این حال برای آنکه یک محصول «پروبیوتیک» نامیده شود، باید دارای شواهد علمی مستند از اثربخشی و ایمنی باشد.

شاید ساده ترین نمونه از غذاهای پروبیوتیک ماست باشد؛ ماست با برخورداری از باکتری های مفید برای سلامت بدن ما، یکی از نمونه های خوب پروبیوتیک به شمار می رود. نوشیدنی کفیر نیز یکی دیگر از مواد غذایی غنی از پروبیوتیک است؛ این نوشیدنی مقدار مناسبی از باکتری های مفید برای سلامت بدن انسان را، در خود دارد.

اما پری‌بیوتیک‌ها (Prebiotics) ترکیبات غذایی غیرقابل‌هضم هستند که به‌طور انتخابی موجب تحریک رشد یا فعالیت باکتری‌های مفید (beneficial gut bacteria) در کولون می‌شوند. برای آنکه ترکیبی به‌عنوان پری‌بیوتیک در نظر گرفته شود، باید از گوارش در روده‌ی فوقانی عبور کرده، به روده بزرگ برسد و توسط میکروبیوتای روده (gut microbiota) تخمیر شود. این ترکیبات در بهبود تعادل میکروبی روده، کاهش التهاب و تقویت ایمنی نقش اساسی ایفا می‌کنند و در مدیریت بیماری‌های مزمنی مانند لنف‌ادم می‌توانند موثر باشند.

سین‌بیوتیک‌ها چه هستند؟

سین‌بیوتیک‌ها (Synbiotics) مکمل‌هایی هستند که با ترکیب پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها، اثرگذاری میکروارگانیسم‌های مفید روده را تقویت می‌کنند. هدف از استفاده‌ی هم‌زمان این دو، ارتقای رشد مطلوب میکروبیوتای روده و بهبود عملکردهای فیزیولوژیک مانند تنظیم ایمنی و کاهش التهابات مزمن است.

با توجه به نقش مهم پروبیوتیک‌ها و سین‌بیوتیک‌ها در کاهش التهاب و بهبود عملکرد سیستم ایمنی، ترکیب آن‌ها با یک رژیم غذایی حاوی مواد مغذی ضدالتهاب می‌تواند اثرات مفیدی بر مدیریت لنف‌ادم داشته باشد. مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل همراه با منابع پروبیوتیک، علاوه بر حمایت از فلور روده، به کاهش ورم و تنظیم مایعات بدن کمک می‌کند. بنابراین، شناخت غذاهای ضد التهاب برای لنف ادم به بیماران امکان می‌دهد رژیم خود را بهینه کنند و بیشترین بهره‌وری را از پروبیوتیک‌ها داشته باشند.

تاثیر پروبیوتیک‌ها در مدیریت لنف ‌ادم

همانطور که گفته شد، تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف پروبیوتیک‌ها می‌تواند به کاهش التهاب و بهبود وضعیت میکروبی روده کمک کند؛ این تغییرات می‌توانند بر بهبود علایم لنف‌ادم اثر مثبت بگذارند، به‌ویژه در شرایطی که سیستم ایمنی بدن درگیر است. با این حال، شواهد هنوز محدود بوده و به مطالعات بیشتری نیاز است.

گروهی از پژوهشگران ایرانی چهار مطالعه درباره‌ی اثرات مکمل‌های سین‌بیوتیک بر لنف‌ادم منتشر کرده‌اند. در یکی از این مطالعات، 88 زن مبتلا به لنف‌ادم ناشی از سرطان پستان که تحت رژیم غذایی کم‌کالری بودند، به دو گروه تقسیم شدند؛ یک گروه دارونما و گروه دیگر مکمل سین‌بیوتیک مصرف کردند. شاخص‌های مختلف مانند وزن بدن، درصد چربی، محیط کمر و التهاب (با اندازه‌گیری‌هایی مانند TNF-alpha و لپتین) بررسی شدند.

در پایان یک دوره ۱۰ هفته‌ای از مصرف مکمل‌های سین‌بیوتیک همراه با رژیم غذایی کم‌کالری در بیماران مبتلا به لنف‌ادم پس از سرطان پستان، کاهش چشمگیری در شاخص‌های التهابی TNF-alpha  و لپتین در مقایسه با گروه دارونما به‌ثبت رسید؛ همچنین حجم لنف‌ادم در گروه مداخله کاهش معناداری نسبت به مقدار اولیه نشان داد، اما چنین تغییری در گروه کنترل مشاهده نگردید. در مقابل، میانگین تغییرات وزن بدن، درصد چربی، IL-1Beta و hs-CRP بین دو گروه تفاوت آماری معناداری نداشت که نشان می‌دهد اثرات درمانی مکمل سین‌بیوتیک به‌ویژه در کاهش التهاب و حجم لنف‌ادم متمرکز بوده است. ^{probiotics for lymphedema}

نتیجه مطالعات متعدد درباره تاثیر پروبیوتیک بر لنف ادم

چهار مطالعه متوالی بر روی گروهی از زنان مبتلا به لنف‌ادم پس از سرطان پستان، اثرات مکمل‌های سین‌بیوتیک را مورد ارزیابی قرار دادند. یافته‌ها حاکی از آن بود که ترکیب سین‌بیوتیک با رژیم غذایی کم‌کالری نسبت به رژیم تنها، نتایج مطلوب‌تری در بهبود کیفیت زندگی، کاهش التهاب، و افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی نشان داده است.

در برخی از مطالعات، کاهش معناداری در شاخص‌های التهابی نظیر TNF-alpha و لپتین، و همچنین بهبود در پارامترهای مرتبط با استرس اکسیداتیو نظیر مالون‌دی‌آلدهید و ظرفیت کلی آنتی‌اکسیدانی مشاهده شد. افزایش مارکرهایی همچون TGF-β و آدیپونکتین نیز نویدبخش تأثیر مثبت مکمل‌های سین‌بیوتیک بر کنترل و کاهش شدت لنف‌ادم بودند. با وجود نتایج امیدوارکننده، محققان تأکید دارند که جهت تأیید قطعی این یافته‌ها، انجام مطالعات بیشتر با طراحی‌های قوی‌تر ضروری است.

آیا می‌توان برای درمان لنف ‌ادم از پروبیوتیک استفاده کرد؟

با وجود محدود بودن داده‌های علمی در خصوص استفاده از پروبیوتیک در مدیریت لنف‌ادم، شواهد موجود حاکی از آن است که مصرف این ترکیبات، به‌ویژه به‌صورت سین‌بیوتیک (ترکیب پروبیوتیک و پری‌بیوتیک)، می‌تواند مزایایی نظیر کاهش شاخص‌های التهابی، افزایش فعالیت آنتی‌اکسیدانی، بهبود پیامدهای مرتبط با کیفیت زندگی و کاهش حجم لنف‌ادم در پی داشته باشد.

از آنجا که تمامی مطالعات بالینی منتشرشده در این زمینه از مکمل سین‌بیوتیک بهره برده‌اند، توصیه می‌شود بیماران برای بهره‌مندی حداکثری از فواید درمانی، از فرمولاسیونی مشابه استفاده نمایند، چرا که انطباق بیشتر با نوع محصول بررسی‌شده در پژوهش‌ها، پایه علمی قوی‌تری دارد. پیش از آغاز مصرف هرگونه مکمل غذایی از جمله پروبیوتیک‌ها، حتی اگر به عنوان محصولات طبیعی شناخته شوند، لازم است با پزشک یا داروساز مشورت شود. این فرآورده‌ها می‌توانند در برخی افراد منجر به عوارض گوارشی خفیف مانند اسهال، نفخ شکم و ناراحتی معده شوند.

در افراد با وضعیت ایمنی تضعیف‌شده؛ مانند بیمارانی که تحت درمان با شیمی‌درمانی قرار دارند، مصرف پروبیوتیک‌ها معمولاً توصیه نمی‌شود، چرا که ممکن است خطر عفونت‌ را افزایش دهند؛ همچنین در بیمارانی که دارای دریچه قلب مصنوعی هستند، به دلیل احتمال بروز عوارض جدی، مصرف این مکمل‌ها باید صرفاً با نظر و نظارت پزشک صورت گیرد.

بهترین پروبیوتیک برای مدیریت لنف‌ادم کدام است؟

تا این لحظه، تنها محصول سین‌بیوتیکی که به طور مستقیم در مطالعات مرتبط با لنف‌ادم مورد بررسی قرار گرفته، مکمل لاکتوکر (Lacto Care) از شرکت زیست تخمیر در ایران بوده است. این فرآورده حاوی ترکیبی از شش سویه باکتریایی مفید به میزان 10 واحد کلونی‌ساز به همراه پری‌بیوتیک فروکتو-الیگوساکارید است. با توجه به این‌که نتایج مطالعات بالینی موجود بر اساس این محصول به دست آمده، انتخاب مکملی با ترکیب مشابه برای افراد مبتلا به لنف‌ادم می‌تواند گزینه‌ای منطقی باشد.

با این حال، باید توجه داشت که تفاوت‌های جغرافیایی و تنوع در میکروبیوتای ساکنین نواحی مختلف جهان، ممکن است بر اثربخشی این محصولات تأثیرگذار باشد؛ لذا انجام تحقیقات مشابه در جمعیت‌های دیگر ضروری بوده تا مشخص شود که آیا این نتایج قابل تکرار بوده و چه ترکیبی از سویه‌ها در این جمعیت‌ها بیشترین اثربخشی را خواهد داشت.

منابع غذایی حاوی پروبیوتیک‌ و پری‌بیوتیک‌

هرچند تمرکز پژوهش‌های مطرح‌شده در این مقاله بر استفاده از مکمل‌های سین‌بیوتیک (Synbiotic)  بوده است، اما دریافت پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها از طریق رژیم غذایی نیز امکان‌پذیر است. بهترین منابع غذایی پروبیوتیک، مواد غذایی تخمیری هستند که پس از فرآیند تخمیر، تحت پاستوریزاسیون قرار نگرفته باشند؛ از جمله این منابع می‌توان به ماست پروبیوتیک و کفیر اشاره کرد.

در خصوص پری‌بیوتیک‌ها، خوراکی‌هایی نظیر موز، سیر، پیاز، ریشه کاسنی، کنگر فرنگی اورشلیم، مارچوبه و سبوس گندم حاوی فیبرهای پری‌بیوتیکی مفید برای رشد باکتری‌های سودمند روده هستند. اگرچه این غذاها به‌طور کلی برای سلامت عمومی مفیدند، اما تاکنون شواهد علمی کافی برای اثبات اثر مستقیم آن‌ها بر بهبود لنف‌ادم منتشر نشده است.

نکات مهم در خصوص پروبیوتیک‌ها، پری‌بیوتیک‌ها و لنف‌ادم

برای افراد مبتلا به لنف‌ادم، پیروی از یک الگوی تغذیه‌ای مناسب نقش مهمی در مدیریت علائم دارد؛ توصیه می‌شود محصولات غذایی حاوی باکتری‌های زنده مانند ماست پروبیوتیک و کفیر در رژیم روزانه گنجانده شوند. علاوه بر این، مصرف بالای فیبر از طریق میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، و استفاده از گیاهان و ادویه‌های طبیعی به تقویت سلامت گوارشی و سیستم ایمنی کمک می‌کند.

استفاده از مکمل‌های سین‌بیوتیکی نیز می‌تواند مکملی مفید برای این رژیم غذایی باشد، چراکه هم باکتری‌های مفید را تأمین می‌کند و هم مواد مغذی لازم برای رشد آن‌ها را! با این حال، مانند هر مکمل دیگری، توصیه می‌شود پیش از شروع مصرف با یک پزشک یا داروساز مشورت شود تا از ایمنی و اثربخشی آن در شرایط فردی اطمینان حاصل گردد.