سرطان پستان و لنف ادم؛ علت و درمان لنف ادم بعد از جراحی پستان

یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که ممکن است افراد مبتلا به سرطان پستان در فرآیند درمان با آن روبرو شوند، لنف ادم بعد از جراحی سینه است؛ این عارضه معمولاً به‌دلیل آسیب به مسیرهای لنفاوی در حین جراحی یا پرتودرمانی ایجاد می‌شود و می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها بعد از درمان بروز کند. تجمع مایع لنف در بافت‌ها باعث تورم، احساس سنگینی، سفتی و درد در نواحی مانند بازو، سینه یا قفسه سینه می‌شود. اگرچه بروز لنف ادم نگران‌کننده است، اما خوشبختانه این وضعیت با اقداماتی مانند شناسایی زودهنگام علائم، انجام تمرینات حرکتی هدفمند، رعایت بهداشت پوست، تغذیه سالم و حفظ وزن متعادل،  کاملاً قابل کنترل و تا حد زیادی قابل پیشگیری است.

 لنف ادم بعد از سرطان پستان چیست؟

یکی از عوارض شایع و مهم در فرایند درمان اغلب سرطان ها، لنف ادم بعد از آن است؛ این عارضه زمانی رخ می‌دهد که سیستم لنفاوی — که نقش حیاتی در تخلیه مایعات اضافی از بافت‌ها و حفظ عملکرد ایمنی بدن دارد — دچار آسیب یا انسداد شود. در روند درمان سرطان پستان، به‌ویژه در مواردی که غدد لنفاوی زیر بغل برداشته می‌شوند یا پرتودرمانی انجام می‌گیرد، جریان طبیعی لنف مختل می‌شود. این اختلال باعث تجمع مایع لنفاوی در بافت‌های نرم، به‌خصوص در ناحیه بازو، سینه یا قفسه سینه می‌شود که با تورم، احساس سنگینی، سفتی یا درد همراه است.

لنف ادم بعد از سرطان ممکن است هفته‌ها یا حتی سال‌ها پس از پایان درمان ظاهر شود و اگر به‌موقع شناسایی و مدیریت نشود، می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را تحت تأثیر قرار دهد. در ویدوئو زیر به طور کامل و دقیق ارتباط سرطان پستان و لنف ادم، توسط دکتر شهپر حقیقت، لنفولوژیست و عضو هیئوت علمی جهاد دانشگاهی، مورد بررسی قرار گرفته است.

لنف ادم بعد از جراحی سینه چگونه ایجاد می شود؟

در روند درمان سرطان پستان، معمولاً بخشی از سینه یا در برخی موارد، کل پستان برداشته می‌شود؛ علاوه بر آن، برای بررسی احتمال گسترش سرطان به سایر نواحی بدن، پزشکان اغلب اقدام به نمونه‌برداری یا برداشت غدد لنفاوی زیر بغل می‌کنند. تمام این مداخلات درمانی، از جمله جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی، می‌توانند به ساختار و عملکرد سیستم لنفاوی آسیب وارد کنند.

این آسیب ممکن است موجب انسداد مسیرهای طبیعی تخلیه مایع لنف از بافت‌ها شود؛ در نتیجه، مایعات لنفاوی در اندام‌های نزدیک مانند بازو، سینه و قفسه سینه تجمع یافته و باعث تورم، احساس سنگینی یا ناراحتی و درنهایت عارضه ای به نام لنف ادم بعد از جراحی پستان می‌شوند؛ این تورم عادی نبوده و نیازمند پیگیری و مراقبت تخصصی است.

بر اساس مطالعات مختلف، میزان ابتلا به لنف ادم پس از جراحی سینه در بیماران مبتلا به سرطان پستان متغیر است. مطالعه‌ای که بر روی 964 زن انجام شد، نشان داد که میزان تجمعی ابتلا به لنف ادم در دو سال پس از درمان 13.5٪، در پنج سال 30.2٪ و در ده سال 41.1٪ بوده است.  ^PMC

مطالعه‌ای دیگر نیز نشان داد که 19.9٪ از بیماران در دو سال و 23.8٪ در هفت سال پس از تشخیص، به لنف ادم مبتلا شدند. ^PubMed

علائم اولیه لنف ادم بعد از درمان سرطان سینه

لنف ادم بعد از جراحی پستان، اغلب با علائم خفیفی شروع می‌شود که ممکن است نادیده گرفته شوند، اما شناسایی زودهنگام آن‌ها می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. شایع‌ترین علامت، احساس سنگینی یا فشار در بازو، دست یا قفسه سینه است؛ علاوه بر این موارد علائمی مانند گزگز، بی‌حسی یا کاهش انعطاف‌پذیری مفاصل ممکن است ظاهر شوند.توجه به این علائم و مراجعه زودهنگام به متخصص می‌تواند تفاوت چشمگیری در مدیریت بیماری ایجاد کند. در ادامه به نشانه‌های این بیماری می‌پردازیم: ^{Breast cancer-related lymphedema}

• تورم خفیف در بازو، دست، تنه یا پستان؛ این نشانه به دلیل تجمع مایع لنفی در بافت‌های نرم که تخلیه آن به‌درستی صورت نمی‌گیرد، ایجاد می‌شود.
• احساس سنگینی یا ناراحتی در ناحیه مبتلا؛ با افزایش وزن مایع لنفی و فشار آن بر بافت‌ها و اعصاب محیطی، فرد مبتلا گرفتار این نشانه می‌شود.
• تنگ شدن لباس یا جواهرات؛ تورم اندام باعث افزایش حجم موضعی شده و لباس‌ها یا زیورآلات قبلی تنگ‌تر احساس می‌شوند.
• کاهش دامنه حرکتی در شانه یا دست؛ تورم و فیبروز ناشی از لنف ادم می‌تواند باعث محدودیت در حرکت مفاصل شود.
• بی‌حسی در بازو یا انگشتان؛ انسداد یا فشار طولانی‌مدت بر مسیرهای عصبی می‌تواند منجر به کاهش یا از دست رفتن حس شود.
• کاهش انعطاف‌پذیری مفاصل؛ سفتی و التهاب در بافت‌ها به مرور زمان باعث کاهش قابلیت کشش و حرکت در مفاصل می‌شود.

طبق آمار، حدود 20 تا 30 درصد از بیمارانی که غدد لنفاوی زیر بغل آن‌ها برداشته شده یا تحت پرتودرمانی قرار گرفته‌اند، ممکن است به لنف ادم پس از سرطان پستان مبتلا شوند.

لنف ادم ناشی از سرطان سینه چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص لنف ادم پس از سرطان پستان نیازمند ارزیابی دقیق توسط لنفولوژیست‌ها یا لنفوتراپیست‌ها است. فرآیند تشخیص با گرفتن شرح حال پزشکی آغاز می‌شود که شامل سوالاتی درباره نوع جراحی، پرتودرمانی و زمان شروع علائم است. یکی از روش‌های ساده، اندازه‌گیری دور بازو یا دست در نقاط مختلف و مقایسه آن با سمت سالم بدن است.

روش‌های پیشرفته‌تر تشخیص لنف ادم بعد از جراحی پستان شامل لنفوسینتی‌گرافی (Lymphoscintigraphy، تصویربرداری از سیستم لنفاوی) و بیوامپدانس (Bioimpedance، اندازه‌گیری مقاومت الکتریکی بافت‌ها) است. این روش‌ها به‌ویژه در مواردی که تورم خفیف است یا علل دیگر مانند ترومبوز وریدی مشکوک باشد، مفید هستند. استفاده از این ابزارها به پزشک کمک می‌کند تا لنف ادم بعد از جراحی سینه را از سایر شرایط مشابه تمایز دهد.

درمان لنف ادم ناشی از سرطان پستان

پیش از پرداختن به نوع درمان لنف ادم بعد از جراحی سینه، بهتر است که به مراحل موجود پس از این بیماری نگاهی بیندازیم. درمان لنف ادم پس از سرطان پستان معمولا به دو مرحله تقسیم می‌شود:

1. کاهش تورم (فاز حاد)؛ این مرحله درمانی معمولا تحت نظارت لنفولوژیست، آغاز می‌شود و هدف اصلی آن کاهش سریع تورم و بهبود جریان لنف است. مدت زمان این فاز اغلب ۲ تا ۴ هفته بوده و نیاز به پیگیری روزانه دارد.
2. مدیریت طولانی‌مدت (فاز نگهدارنده)؛ پس از کاهش تورم، هدف این مرحله پیشگیری از عود تورم و حفظ نتایج به‌دست‌آمده است. در این فاز، بیمار نقش فعال‌تری دارد. این فاز طولانی‌مدت و مادام‌العمر است و رعایت مداوم آن برای کنترل پایدار لنف‌ادم ضروری است.

درمان ترکیبی ضداحتقانی (CTD (Complete Decongestive Therapy، برای لنف ادم بعد از جراحی پستان به‌عنوان استاندارد طلایی شناخته شده و شامل موارد زیر می‌شود:

تخلیه لنفی دستی (MLD)

این تکنیک توسط لنفوتراپیست‌های آموزش‌دیده انجام شده و به هدایت مایع لنف به سمت مسیرهای سالم کمک می‌کند. به‌طور معمول، برخی بیماران، طی جلسات MLD و استفاده از بانداژ فشاری که معمولا بین 10 تا 20 جلسه است؛ کاهش قابل‌توجهی در تورم بازوی خود احساس می‌کنند و می‌توانند به فعالیت‌های روزمره بازگردند. آستین‌های فشاری با فشار مناسب (معمولا ۲۰-۳۰ میلی‌متر جیوه) نیز برای کنترل تورم بسیار موثر بوده و در فاز نگهدارنده، تجویز می‌شوند.

بانداژ فشاری

بانداژ فشاری چندلایه معمولا از نوع (Short‑Stretch) پس از تخلیه لنفی دستی استفاده می‌شود تا به کاهش فشار بین عضلات و بافت‌ها کمک کرده و در کنار تقویت جریان لنف، حجم تورم را کاهش می‌دهد. این بانداژها در زمان استراحت، فشار ملایم و هنگام حرکت، فشار بیشتری اعمال می‌کنند. شواهد نشان می‌دهند که ترکیب بانداژ با CDT می‌تواند تا ۴۰٪ منجر به کاهش حجم اندام شود و حتی به‌تنهایی هم سهم قابل توجهی در کنترل تورم دارد.

برای حفظ نتایج درمان، استفاده پیوسته از بانداژ در طول روز و حتی شب در صورت توصیه پزشک، ضروری بوده و امکان دارد؛ در صورت کاهش تورم نیاز به تنظیم مجدد یا تعویض بانداژها باشد .

ورزش و تغییر سبک زندگی

تمرینات سبک مانند پیاده‌روی یا یوگا می‌توانند جریان لنف را بهبود بخشند؛ برای مثال برخی از بیماران با انجام روزانه تمرینات کششی بازو، می‌توانند انعطاف‌پذیری شانه خود را حفظ کنند. رژیم غذایی کم‌نمک و هیدراتاسیون کافی نیز نقش مهمی در کاهش تورم دارند. در ادامه به نکات کاربردی برای مدیریت لنف ادم، می‌پردازیم:

• از بلند کردن اجسام سنگین با دست مبتلا خودداری کنید.
• پوست ناحیه مبتلا را تمیز و مرطوب نگه دارید.
• از تزریق یا اندازه‌گیری فشار خون در بازوی مبتلا پرهیز کنید.

درمان لنف ادم بعد از جراحی پستان، نیازمند تعهد بیمار و همکاری با تیم درمانی است. بیمارانی که برنامه درمانی را به‌طور منظم دنبال می‌کنند، نتایج بهتری می‌گیرند. با مدیریت صحیح، می‌توان اثرات لنف ادم پس از سرطان پستان را به حداقل رساند و زندگی فعال‌تری داشت.

پیشگیری از لنف ادم بعد از جراحی سینه

باتوجه به مطالبی که گفته شد، رابطه سرطان پستان و لنف ادم را نمی‌توان نادیده گرفت؛ از این رو، مراقبت‌های بعد از عمل نقش بسیار مهمی در جلوگیری از بروز لنف ادم بعد از سرطان پستان دارند. یکی از این مراقبت‌ها، انجام ماساژ لنفاوی است که به بازگرداندن جریان طبیعی لنف کمک می‌کند. باید توجه کرد که ماساژ تخلیه یا MLD یک ماساژ تخصصی ملایم جهت دار است و از ماساژهای معمولی در بسیاری از سالنهای ورزشی و ماساژ متفاوت است. این ماساژها باید توسط لنفولوژیست‌ها یا لنفوتراپیستها آموزش داده شود تا بیمار بتواند به درستی از این روش استفاده کنند.

مراکز تخصصی بازتوانی پکیج‌های آموزشی خاصی را برای بیماران پس از جراحی آماده می‌کنند که شامل تکنیک‌های ماساژ و ورزش‌های خاص برای بهبود جریان لنف و جلوگیری از تورم است. توجه به این نکات می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از بروز لنف ادم ایفا کند.

مدیریت چاقی و تاثیر آن بر لنف ادم بعد از جراحی پستان

یکی از عوامل خطرناک برای بروز لنف ادم بعد از سرطان پستان یا رحم در زنان، چاقی است؛ افرادی که تحت درمان‌های سرطان پستان قرار می‌گیرند، به خصوص آن‌هایی که درمان‌های هورمونی را پیش گرفته‌اند، اغلب با افزایش وزن مواجه می‌شوند. این زیاد شدن وزن می‌تواند خطر بروز لنف ادم را بیشتر کند. پس از جراحی و درمان سرطان پستان، یکی از توصیه‌های مهم برای این بیماران، مراجعه به مشاوران تغذیه و حفظ وزن ایده‌آل است.

بسیار اهمیت دارد که بیماران برای جلوگیری از لنف ادم بعد از سرطان رحم یا پستان  از همان روزهای ابتدایی بعد از درمان به این موضوع توجه کنند و وزن خود را در حد مطلوب نگه دارند؛ هم بیمارانی که از قبل چاق بوده‌اند و هم آن‌هایی که به علت درمان، دچار افزایش وزن شده‌اند، باید به کاهش وزن توجه زیادی داشته باشند. این موضوع نه تنها به بهتر شدن شرایط جسمانی کمک می‌کند، بلکه خطر ابتلا به لنف ادم پس از سرطان پستان را نیز کاهش می‌دهد.

نقش ورزش و فعالیت بدنی در پیشگیری از لنف ادم بعد از جراحی سرطان پستان

یکی از مهم‌ترین اقدامات برای پیشگیری از لنف ادم پس از سرطان پستان، حفظ تحرک و بازگشت تدریجی به فعالیت‌های بدنی است. بسیاری از بیماران به دلیل ترس از آسیب به ناحیه جراحی‌شده، از حرکت دادن کامل دست خود خودداری می‌کنند؛ در حالی که این بی‌تحرکی می‌تواند جریان لنف را مختل کرده و زمینه‌ساز بروز لنف ادم شود.

ورزش‌های بازتوانی که به‌طور خاص برای بیماران پس از جراحی پستان طراحی شده‌اند، کمک می‌کنند تا دامنه حرکتی دست به حالت طبیعی بازگردد و تخلیه لنف از بافت‌ها بهتر انجام شود. حدود ۱۰ روز پس از عمل، توصیه می‌شود که بیمار به‌تدریج تلاش کند دامنه حرکتی دست آسیب‌دیده را به ۱۸۰ درجه برساند. البته این فرایند باید تحت نظر پزشک یا فیزیوتراپیست متخصص انجام شود تا از هرگونه آسیب جلوگیری شود.

نقش خانواده و اطرافیان نیز در این مرحله حیاتی است. گاهی از سر دلسوزی، بیمار را از انجام فعالیت‌های ساده روزمره بازمی‌دارند، که این موضوع می‌تواند بر شدت علائم بیفزاید. در مقابل، حمایت و تشویق به تحرک اصولی، می‌تواند به بازیابی عملکرد اندام و پیشگیری از لنف ادم کمک قابل توجهی کند.

اهمیت مراجعه به پزشک لنفولوژیست بعد از سرطان پستان

از آنجایی که سرطان پستان و لنف ادم ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند، پس از جراحی و درمان‌های سرطان سینه، مراجعه به پزشک لنفولوژیست بسیار توصیه می‌شود. این پزشکان دانش و تجربه بالایی در زمینه بیماری‌های سیستم لنفاوی دارند و می‌توانند با تشخیص صحیح علت ورم و تعیین پروتکل درمانی آن، راهنمایی‌های دقیق و آموزشی به بیماران ارائه دهند. برنامه‌های درمانی و مراقبتی که توسط این پزشکان توصیه می‌شود، شامل ماساژ لنفاوی، ورزش‌های مخصوص و نکاتی برای حفظ سلامتی روزانه است.

لنفولوژیست‌ها همچنین می‌توانند در تشخیص زودهنگام لنف ادم کمک کنند و راهکارهای درمانی مناسب برای جلوگیری از تشدید آن ارائه دهند. این مراقبت‌های پس از درمان سرطان پستان، می‌تواند به بیماران کمک کند تا با کمترین عوارض جانبی، به زندگی عادی خود برگردند.

برای دریافت مشاوره و مراجعه به مطب دکتر شهپر حقیقت، می‌توانید از این شماره‌ها استفاده کنید: 02188173530، 02188763768 و 09399300748؛ همچنین مطب ایشان در خیابان سهروردی شمالی، خیابان شهید قندی، کوچه یکم، پلاک 4، جنب مرکز ام آر ای سهروردی، طبقه همکف قرار دارد.

زندگی با لنف ادم بعد از سرطان پستان؛ نکاتی برای بیماران

لنف ادم بعد از جراحی سینه یکی از چالش‌های مهمی است که بسیاری از بیماران با آن مواجه می‌شوند و می‌تواند کیفیت زندگی را کاهش دهد. این عارضه ناشی از آسیب به سیستم لنفاوی در روند درمان سرطان پستان است و نیازمند مدیریت دقیق و مداوم است. برای بهبود و کنترل لنف ادم، رعایت نکاتی مانند حفظ وزن مناسب، انجام منظم ورزش‌های تخصصی بازتوانی و پیگیری درمان زیر نظر پزشک لنفولوژیست حیاتی است. همچنین، آگاهی از روش‌های پیشگیری و درمان زودهنگام می‌تواند به کاهش علائم و جلوگیری از پیشرفت این عارضه کمک کند و شرایط بهتری را برای بیماران پس از جراحی فراهم آورد.

پس از درمان سرطان پستان و به منظور پیشگیری یا مدیریت این عارضه، مراجعه به پزشکان متخصص در این حوزه بسیار اهمیت دارد. دکتر شهپر حقیقت، به عنوان یکی از پزشکان مجرب در زمینه درمان لنف ادم، می‌تواند راهنمایی‌های تخصصی و مناسبی را به بیماران ارائه دهد. با توجه به حساسیت این بیماری، مشاوره و پیگیری درمان زیر نظر پزشک لنفولوژیست مانند دکتر حقیقت می‌تواند به پیشگیری از عوارض و بهبود سلامتی بیماران کمک کند.