ورم بدن بعد از عمل جراحی؛ علت و درمان لنف ادم بعد از جراحی

یکی از عوارض جانبی رفتن به اتاق عمل، ورم بدن بعد از عمل جراحی است! انجام جراحی در هر ناحیه از بدن، به ایجاد برش و تغییر در وضعیت بافت های بدن، منجر به بروز آسیب ها و تغییراتی در ناحیه تحت درمان خواهند شد؛ به طوری که گاه تغییرات بافتی منجر به احتباس مایعات (شامل مایعات بین بافتی، لنفوسیت ها و گلبول های سفید برای ترمیم قسمت های آسیب دیده) یا جمع شدن مایع لنف می‌شود. به این ترتیب، ورم بدن بعد از عمل جراحی امری اجتناب ناپذیر است.

تشخیص علت ورم بعد از جراحی، به ویژه در افراد در معرض خطر لنف ادم، به درمان مناسب کمک می‌کند؛ پزشکان معمولاً روش‌هایی برای کاهش سریع‌تر ورم به بیماران آموزش می‌دهند، اما، درمان ورم لنفاوی بعد از عمل به روش های تخصصی و اصولی نیاز دارد. اصلی ترین روش ها برای درمان ورم لنفاوی بعد از عمل جراحی، استفاده از روش های تخصصی شامل بانداژ کردن، ماساژ دادن و استفاده از انواع کرم ها و پمادهای تجویز شده توسط پزشک لنفوتراپیست خواهد بود. ماساژ و بانداژ به کنترل ورم و پمادهای تجویزی به محافظت از پوست ناحیه کمک خواهند کرد.

در این مقاله قصد داریم علاوه بر بیان جزئیات ورم بدن بعد از جراحی، به برخی نکات مانند عوامل محرک یا فاکتورهای بازدارنده این نوع ورم اشارهکنیم.

منظور از ورم بدن بعد از عمل چیست؟

به طور کلی، ورم بدن بعد از عمل جراحی یکی از رایج‌ترین عوارض جانبی آن محسوب می‌شود. ورم یا اِدم به دو نوع اصلی، یعنی اِدم التهابی و لنف ادم (ورم لنفاوی) تقسیم می‌شود. میزان تورم بدن بعد از هر جراحی به شدت و میزان دستکاری‌های بافتی، در ناحیه‌ای که تحت جراحی قرارگرفته بستگی دارد؛ هرچه وسعت مداخله و تغییرات بافتی بیشتر باشد، حجم تورم نیز افزایش پیدا می‌کند. این افزایش تورم معمولاً همراه با درد و ناراحتی زیاد است که می‌تواند بر روند بهبودی و راحتی بیمار تأثیر منفی بگذارد.

البته مقدار تورم ناشی از عمل جراحی، به نحوه پاسخ بدن بیمار به درمان هم بستگی دارد؛ به طوری که گاهی بدن یک فرد در اثر یک جراحی دچار تورم شدید می شود؛ در حالی که بدن شخص دیگر با همان جراحی، ورم چندانی نخواهد داشت.

علت و انواع ورم بدن بعد از عمل چیست؟

همانطور که گفته شد، ورم بدن بعد از عمل جراحی در دو حالت التهابی و لنفاوی دسته بندی می شوند؛ ورم التهابی در اثر زخم ها و برش هایی است که در ناحیه تحت درمان ایجاد می گردند، مانند ورم بعد از بخیه! اما ادم یا ورم لنفاوی به دلیل تغییرات اعمال شده در غدد و مسیرهای لنفاوی، در اعضای بدن به وجود می آید. در برخی جراحی ها، مخصوصا جراحی انواع سرطان مانند سرطان پستان، لازم است تعدادی از غدد لنفاوی خارج شوند تا از نفوذ سرطان به بخش های دیگر جلوگیری به عمل آید؛ این برداشتن غدد لنفاوی منجر به ورم لنفاوی خواهد شد.

به‌طورکلی ورم بدن بعد از جراحی، معمولا در قسمت های زیر بروز می کند:

1. ورم دست بعد از جراحی؛ ورم دست، یا لنف ادم دست، از عوارض رایج پس از جراحی سرطان پستان است که معمولاً به دلیل آسیب یا برداشتن غدد لنفاوی زیر بغل رخ می‌دهد.
2. ورم پا بعد از جراحی؛ ورم پا بعد از جراحی معمولاً به دلیل تجمع مایعات در بافت‌ها ایجاد می‌شود و می‌تواند ناشی از کاهش جریان خون یا اختلال در غدد لنفاوی باشد که به آن لنف ادم پا نیز گفته می شود.
3. ورم جای بخیه بعد از جراحی؛ ورم جای بخیه بعد از جراحی یک واکنش طبیعی بدن، به تخریب بافتی ایجاد شده است، که به دلیل تجمع مایعات و فرآیندهای التهابی بروز می‌کند. این ورم معمولاً طی چند روز کاهش می‌یابد، اما برای بهبود سریع‌تر و جلوگیری از عفونت، باید به درستی از آن مراقبت کرد.

به‌طورکلی، ادم های التهابی معمولا بین یک تا دو ماه به طور کامل برطرف می شوند؛ اما ادم لنفاوی بعد از جراحی، به درمان های تخصصی نیاز دارد. ورم لنفاوی بدن بعد از عمل جراحی، در اثر تجمع مایع لنف ایجاد می گردد؛ در واقع، هنگامی که مسیرها و قدرت سیستم لنفاوی در ناحیه جراحی دچار آسیب شده یا حذف شوند، جریان یافتن مایع لنف با اختلال مواجه خواهد شد. این مساله منجر به تجمع مایع لنف و ایجاد ورم لنفاوی پس از جراحی می شود؛ بنابراین باید راهی پیدا کرد تا بتوان مایع لنف را مجددا به گردش واداشت.^{medicalnewstoda}

چه عواملی باعث تشدید ورم بعد از جراحی می‌شوند؟

ورم پس از جراحی، مسئله‌ای شایع است که می‌تواند به دلایل مختلفی تشدید شود. شناخت عوامل موثر در افزایش ورم به مدیریت بهتر و بهبود سریع‌تر بیمار کمک می‌کند. مهم‌ترین عوامل تشدید ورم بعد از جراحی عبارتند از: ^{managing cancer-side-effects}

آسیب به عروق لنفاوی طی جراحی و تجمع مایع لنف

1. عفونت‌های پس از عمل و التهاب ناشی از آن‌ها
2. عدم تحرک کافی بیمار و کاهش گردش خون
3. مصرف زیاد نمک و رژیم غذایی نامناسب (احتباس آب)
4. مصرف الکل و سیگار (تأثیر منفی روی رگ‌ها)
5. زمان طولانی جراحی (بیش از ۲ ساعت) که ریسک ورم و عوارض ریوی را افزایش می‌دهد.

چه نوع جراحی‌هایی با ریسک ورم بیشتری همراه است؟

جراحی‌های مرتبط با سرطان پستان، مانند ماستکتومی، اغلب با ورم بدن بعد از عمل جراحی همراه هستند؛ زیرا گره‌های لنفاوی برداشته می‌شوند. این نوع جراحی‌ها، سیستم لنفاوی را مستقیما تحت‌تاثیر قرار می‌دهند و منجر به لنف ادم می‌شوند. ورم بدن بعد عمل، در این موارد می‌تواند مزمن شود. جراحی‌های شکمی یا لگنی، مانند هیسترکتومی، نیز ریسک بالایی دارند؛ زیرا به عروق لنفاوی آسیب می‌رسانند و ورم بدن بعد از جراحی را ایجاد می‌کنند. ^{can treatments ease lymphedema symptoms}

تشخیص ورم بدن بعد از عمل چگونه انجام می گیرد؟

در برخی از جراحی ها علت ورم بدن بعد از عمل تنها از نوع التهابی خواهد بود، که درمان این نوع ادم ها کار ساده ای است؛ اما در برخی جراحی های پیچیده مانند جراحی برداشتن پستان توسط جراح پستان، لازم است بخش هایی از غدد لنفاوی زیر بغل و مسیرهای لنفاوی حذف شوند. در چنین مواردی، ورم دست، زیر بغل و حتی قفسه سینه و شکم، قطعا از نوع ورم لنفاوی خواهد بود. مراجعه به یک پزشک لنفوتراپیست برای معاینه دقیق و تعیین بهترین روش درمان ورم لنفاوی بعد از عمل جراحی، برای این گونه افراد الزامی است.

پزشک لنفوتراپیست از طریق بررسی وضعیت پوست در ناحیه جراحی و همچنین معاینه فیزیکی این ناحیه، متوجه تغییرات بافتی و شدت ورم خواهد شد. در نظر داشته باشید که درمان ورم لنفاوی بعد از عمل، کمی زمانبر است. با این حال، در صورت تشخیص به موقع این نوع ورم و شروع درمان، می توان در کمترین زمان ممکن آن را درمان نمود.^{medicalnewstoda}

برای درمان ورم بدن بعد از عمل جراحی چه باید کرد؟

برای درمان ورم بدن بعد از عمل جراحی، ابتدا باید نوع ورم تشخیص داده شود؛ به منظور بهبود ورم لنفاوی که آن را تحت عنوان لنف ادم نیز می شناسند، استفاده از روش های تخصصی الزامی است.

بر اساس گفته دکتر شهپر حقیقت، پزشک لنفوتراپیست، بهترین و اصلی ترین روش برای درمان ورم دست و  پا بعد جراحی، استفاده از روش سی دی تی (CDT) است.

روش سی دی تی شامل ماساژ دادن عضو مبتلا به ورم و بانداژ کردن تخصصی آن است؛ این روش به عنوان یک درمان تخصصی، باید به بیمار آموزش داده شود. در واقع، بیمار زیر نظر یک پزشک لنفوتراپیست حرفه ای و مجرب، کلیه اصول مربوط به ماساژ دادن و بانداژ کردن را آموزش می بیند. ماساژ دادن به جریان یافتن مایع لنف در بدن کمک می کند؛ از سوی دیگر، بانداژ کردن از افزایش تورم بافت آسیب دیده ممانعت خواهد کرد. به این ترتیب، زمینه برای درمان ورم بدن بعد از عمل فراهم می گردد.

با توجه به این که ورم لنفاوی می تواند در زیر بغل، کشاله ران و یا ناحیه شکمی ایجاد شود، بنابراین نحوه ماساژ دادن و روش بانداژ کردن برای افراد مختلف، متفاوت خواهد بود! انتخاب بهترین روش درمان ورم بدن بعد از عمل در نواحی یاد شده، به عهده پزشک لنفوتراپیست مجرب و ماهر است. این نکته را در نظر داشته باشید که هر چه درمان ورم لنفاوی ناشی از جراحی دیرتر شروع شود، شدت آن بیشتر شده و درمان آن پیچیده تر خواهد شد.

ورم بدن بعد از جراحی چند روز طول می‌کشد؟

به‌طورمعمول، ورم بدن بعد از عمل جراحی، در روزهای اولیه شدید است و می‌تواند تا دو هفته ادامه یابد، اما ورم جزئی ممکن است تا چهار هفته دیگر باقی بماند. این مدت، بسته به نوع جراحی و وضعیت بیمار متفاوت است. ورم بدن بعد عمل، اغلب در ۷۲ ساعت اول به اوج می‌رسد و سپس کاهش می‌یابد؛ به‌عنوان نمونه پس از جراحی فک (orthognathic surgery)، تورم تا ۲ هفته کاهش می‌یابد و در این بازه، تقریبا ۷۰٪ از تورم برطرف می‌شود.

در جراحی تعویض زانو (TKA)، مطالعه‌ای نشان می‌دهد که احتباس مایع بدن در روز سوم پس از عمل به اوج خود می‌رسد و سپس به‌تدریج کاهش‌یافته و طی حدود ۶ هفته به سطح پایه برمی‌گردد. باید توجه داشته باشید؛ اگر سیستم لنفاوی یا دوران بعد از عمل درگیر باشد، تورم می‌تواند طولانی‌تر شود؛ بنابراین تورم خفیف، امکان دارد برای چند هفته یا حتی ماه‌ها، از حدود ۳–۶ ماه در موارد جراحی‌های بزرگ باقی بماند.

چه زمانی ورم بدن بعد از عمل خطرناک است؟

ورم بدن بعد از عمل جراحی، زمانی خطرناک می‌شود که با علائم عفونت مانند قرمزی، تب یا درد شدید همراه باشد؛ زیرا می‌تواند به سلولیت منجر شود. اگر ورم بدن بعد عمل ناگهان افزایش یابد، ممکن است نشانه ترومبوز وریدی باشد. ورم بدن بعد از جراحی که حرکت را محدود کند، نیاز به توجه فوری دارد.

ورم پس از عمل جراحی معمولا بخشی از روند طبیعی است. با این حال، اگر موارد زیر را تجربه کردید، نیاز به توجه فوری پزشکی دارد:

1. وجود علائم عفونت (سلولیت) همراه با ورم؛ اگر ورم با قرمزی شدید، درد زیاد، تب یا گرم بودن پوست همراه باشد، احتمال ابتلا به سلولیت وجود دارد. سلولیت یک عفونت باکتریایی خطرناک است که می‌تواند به عمق بافت پوست نفوذ کند و در صورت عدم درمان سریع، وارد خون شده و به سپسیس (Sepsis) منجر شود.
2. افزایش ناگهانی ورم؛ وجود ورم ناگهانی و شدید، ممکن است نشانه‌ای از ترومبوز وریدی عمقی  (DVT) باشد. این وضعیت، نیاز به ارزیابی فوری دارد تا از بروز عوارضی مانند آمبولی ریه جلوگیری شود.
3. ورم همراه با محدودیت حرکت؛ اگر ورم به حدی باشد که انجام حرکات ساده مانند راه رفتن یا باز کردن دست‌ها را مختل کند، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. چنین وضعیتی، احتمالا نشانه‌ی عفونت یا آسیب عمیق‌تر بافتی است.

برای پیشگیری از ورم لنفاوی بدن بعد از عمل چه باید کرد؟

انجام برخی مراقبت ها از بروز یا شدت گرفتن ورم بدن بعد از عمل جراحی، جلوگیری خواهد کرد؛ برخی از مهم ترین مراقبت ها بعد از عمل برای پیشگیری از ورم لنفاوی یا تشدید آن، عبارتند از:

1. عدم استفاده از تخت های آفتابگیر، اتاق های بخار و سونا
2. پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین
3. عدم انجام فعالیت های شدید با عضو آسیب دیده
4. پرهیز از پوشیدن لباس های تنگ و چسبان
5. پوشیدن کفش مناسب برای جلوگیری از ورم لنفاوی کشاله ران و پا
6. حفظ سلامت پوست عضو آسیب دیده
7. پرهیز از تزریق آمپول در اندام آسیب دیده یا خون گیری از این اعضا
8. انتخاب یک رژیم غذایی مناسب زیر نظر پزشک متخصص تغذیه
9. انجام ورزش های اصولی و تمرین های مناسب که به جریان یافتن مایع لنفی در بدن کمک می کنند

نکته ای که باید به آن توجه کنید این است که در درمان ورم لنفاوی، مرحله ای تحت عنوان بانداژ کردن برای بیمار تعریف می شود؛ استفاده از باندهای کشی کمک می کند تا کنترل ورم بدن بعد از عمل راحت تر باشد.^{medicalnewstoda}

 طبق اطلاعات موسسه ملی سرطان (NCI)، بین ۵٪ تا ۱۷٪ از افرادی که بیوپسی غدد لنفاوی نگهبان را انجام می‌دهند — که در آن جراحان یک تا سه غده لنفاوی را برمی‌دارند — دچار لنف ادم می‌شوند. برای افرادی که تحت عمل جراحی برش غدد لنفاوی زیر بغل قرار می‌گیرند — که در آن ۱۰ یا تعداد بیشتری از غده لنفاوی برداشته می‌شوند، این درصد به بین ۲۰٪ تا ۵۳٪ افزایش می‌یابد.

چگونه ورم بعد از جراحی را کاهش دهیم؟ راهکارهای خانگی

بعد از جراحی، ورم یکی از واکنش‌های طبیعی بدن به ترمیم بافت‌هاست. با این حال، اگر اقدامات درست و به‌موقع انجام شود، می‌توان شدت و مدت این ورم را کاهش داد و روند بهبودی را سریع‌تر کرد. در ادامه، 10 روش ساده و موثر برای کنترل ورم پس از جراحی، آورده شده است: ^{how to manage edema after surgery}

1. بالا نگه داشتن عضو جراحی‌شده؛ قرار دادن عضو آسیب‌دیده بالاتر از سطح قلب باعث می‌شود مایعات اضافی از ناحیه دور شده و گردش خون بهبود یابد. این کار به کاهش فشار روی محل جراحی کمک می‌کند و تورم را سریع‌تر کاهش می‌دهد.
2. تحرک سبک و تمرین‌های ملایم؛ پس از تایید پزشک، حرکات آرام مانند تمرین‌های لنف ادم می‌توانند جریان لنف را بهبود دهند. این فعالیت‌ها از ماندن مایعات در بافت جلوگیری می‌کنند و به کاهش سفتی و خشکی کمک می‌نمایند.
3. رژیم غذایی مناسب؛ کاهش مصرف نمک از احتباس مایعات جلوگیری کرده و ورم را کم می‌کند. مصرف پروتئین، ویتامین‌ها و اسیدهای چرب امگا-۳ به بازسازی بافت و کاهش التهاب کمک می‌کند.
4. یخ‌گذاری منظم؛ گذاشتن کیسه یخ به مدت ۱۵–۲۰ دقیقه روی ناحیه جراحی، التهاب را به شکل قابل توجهی کم می‌کند. سرمای موضعی موجب انقباض رگ‌ها و کاهش ورود مایعات به بافت می‌شود.
5. ماساژ ملایم (با اجازه پزشک)؛ ماساژ آرام به تخلیه لنف و گردش بهتر خون در بافت کمک می‌کند. این کار باید با تکنیک درست و فقط در صورت توصیه جراح انجام شود.
6. استفاده از جوراب یا بانداژ فشاری؛ جوراب یا بانداژ فشاری به کاهش تجمع مایعات در اندام‌ها کمک می‌کند. این وسایل باید فقط روی پوست سالم و بدون زخم استفاده شوند.
7. پوشیدن لباس‌های راحت و گشاد؛ لباس‌های تنگ جریان خون و لنف را محدود کرده و ورم را تشدید می‌کنند. استفاده از لباس‌های نرم و آزاد، فشار روی بافت جراحی‌شده را به حداقل می‌رساند.
8. خواب و استراحت کافی؛ خواب شبانه ۸ ساعته و استراحت روزانه به ترمیم بهتر سلول‌ها کمک می‌کند. بدن در هنگام خواب هورمون‌های ترمیم‌کننده آزاد می‌کند که روند بهبودی را سرعت می‌بخشند.
9. مصرف منظم داروهای تجویزی؛ داروهای ضدالتهاب و مسکن‌ها طبق دستور پزشک، التهاب و درد را کنترل می‌کنند. مصرف منظم داروها مانع از پیشرفت ورم و مشکلات ثانویه می‌شود.
10. اجتناب از سیگار و الکل؛ این مواد جریان خون را مختل کرده و روند ترمیم بافت را کند می‌کنند.

بر اساس نظر دکتر شهپر حقیقت، لنفوتراپیست معتبر و شناخته شده در تهران، نحوه صحیح انجام بانداژ برای عضو آسیب دیده و درگیر با لنف ادم باید به بیمار آموزش داده شود؛ در صورتی که بانداژ کردن به روش صحیحی انجام نگیرد، نمی تواند کمکی به درمان بیمار کند. در صورت نیاز به مشاوره بیشتر می توانید از طریق راه های ارتباطی ارائه شده، با دکتر حقیقت در تماس باشید.